Lúc chết là lúc bình phục nhất
Khi còn là một y sĩ chuyên khoa tại một thành phố miền quê, Bác sĩ Michael Barbato có lần điều trị cho một bệnh nhân ung thư máu. Và cuộc gặp gỡ này đã thay đổi cuộc đời ông. Bác sĩ kể lại: "Người thanh niên này nhận ra thuốc men điều trị chẳng ăn thua gì nữa, và anh ta yêu cầu tôi săn sóc anh ta. Anh ta tiếp tục cuộc sống bình thường thêm khoảng một tháng, rồi bệnh trở nặng và thân nhân phải đưa anh vào bệnh viện. Trong vòng 24 tiếng đồng hồ sau đó, anh ta bị hôn mê. Gia đình anh hỏi tôi anh ta còn có thể sống được bao lâu. Lúc ấy, tôi cũng chẳng biết gì hơn họ, nên tôi đoán mò. Và vì trước đây, anh từng yêu cầu đừng chữa chạy gì cho anh nếu anh lâm vào tình trạng này, nên tôi cho gia đình anh hay vì anh mắc chứng bệnh mà cơ thể anh không còn sức đề kháng nữa, nên nếu không ăn uống chi cả, thì anh chỉ có thể sống thêm 24 tiếng đồng hồ nữa là cùng. Gia đình anh buồn lắm vì người chị mà anh rất thương lại ở xa chỉ có thể về nhà trong vòng bốn ngày. Tôi cho họ hay anh ta không thể sống đến lúc đó được."
Nhưng sự việc đã không xẩy ra như thế. "Anh ta chỉ hôn mê thôi nhưng tiếp tục sống đến sáng Chúa Nhật, là ngày người chị sẽ về kịp nhà. Và quả thực một việc lạ lùng đã xẩy ra trong ngày đó. Lúc ấy cả gia đình đang ở trong phòng với anh, bỗng họ nghe tiếng bước chân nện mau trên nền đá hoa cương ở ngoài cửa. Người thanh niên mở bừng mắt ngay lúc người chị bước qua ngưỡng cửa, một nụ cười rạng rỡ nở trên môi anh, sẵn sàng chào đón người chị thân yêu. Anh ta chết vào buổi chiều cùng ngày."
Sự kiện trên thúc đẩy bác sĩ Barbato bước vào lãnh vực săn sóc giảm đau. Ông cho hay không phải những người sắp chết mới cần giảm đau, mà người bệnh cũng cần loại săn sóc này, nhưng ông thích làm việc bên cạnh những người hấp hối. "Chuyện nghe ra có vẻ kỳ, nhưng ở bên cạnh người hấp hối quả có nhiều điều vui. Vì họ rất chân thực, không bao giờ giả bộ. Họ đang phải đương đầu với những vấn đề khó khăn. Họ đang lớn lên về phương diện tâm linh và xúc cảm." Hiện nay, bác sĩ Barbato phục vụ tại Đơn Vị Săn Sóc Giảm Đau thuộc bệnh viện Greenwich với tư cách một chuyên gia. Ông từng săn sóc rất nhiều bệnh nhân hấp hối. Ông cho rằng chết quả là lúc bình phục nhất đối với người ta. "Tôi không dễ xúc cảm như bất cứ ai, nhưng quả lúc đó là lúc dễ xúc cảm vô cùng. Tôi đã chứng kiến nhiều vấn đề bản thân đã được giải quyết lúc người ta chết."
Bác sĩ Barbato cũng đã săn sóc một thanh niên khác. Chàng thanh niên này tỏ ra cay đắng và chán nản lúc bệnh sắp chết. "Anh ta không muốn ai giúp anh ta cả, cho đến một ngày kia, vào khoảng ba tuần sau, anh ta bỗng cởi mở với tôi. Anh ta kể cho tôi nghe một biến cố đau thương có liên lụy đến anh lúc còn nhỏ từng gây ảnh hưởng tai hại cho anh suốt quãng đời sau đó. Sau khi nói với tôi như thế, nỗi cay đắng của anh tự nhiên biến mất. Và anh đã ra đi một cách bình yên vì vết thương lòng của anh đã được chữa lành."
Bác sĩ Barbato tin rằng đó là một trong những vấn nạn lớn đối với việc giết người cách êm ái (euthanasia). Theo ông, giết người êm ái là từ khước cơ hội giúp ngươi chết tự chữa lành mình như trên. Ông cũng tin rằng hợp pháp hoá việc giết người cách êm ái sẽ dẫn tới lạm dụng, vì thật khó nói tại sao người bệnh không muốn sống nữa. Ông cho hay rất có thể vì còn có những vấn đề chưa được giải quyết, nên chết là cách để né tránh chúng. "Đã có nhiều người yêu cầu tôi giúp họ chết cách êm ái. Nhưng khi ngồi xuống nói chuyện với họ, (tôi mới thấy) điều họ thực sự sợ chính là tiến trình của sự chết. Khi họ biết rằng nhiệm vụ của chúng tôi là làm cho họ dễ chịu chứ không phải là để kéo dài tiến trình ấy, họ cảm thấy an tâm."
Theo Bác sĩ Barbato, đa số các bệnh nhân ở giai đoạn chót, nhất là những người xin được chết êm ái, đều mắc chứng ưu sầu buồn chán. Và khi được điều trị để hết chứng ưu sầu, thì nhiều người thay đổi hẳn quan điểm về cái chết êm ái. Ông thêm, cũng như trong bất cứ lãnh vực nào, y khoa cũng có những người hành nghề tốt và những người hành nghề xấu, và có những người chuyên lạm dụng kẽ hở. Phần lớn các bác sĩ là người tốt, nhưng chỉ cần một người chết oan vì việc hợp pháp hóa giết người êm ái thôi cũng đủ cho thấy không nên hợp pháp hóa như vậy. Nó tạo nên một tiền lệ thật nguy hiểm."
Một nguy hiểm nữa trong việc giết người êm ái, theo bác sĩ Barbato, là việc các thành viên của gia đình muốn thân nhân mình được chết êm ái để mình khỏi phải đau đớn thấy thân nhân mình đau đớn. "Người ta đã chứng minh rằng sự đau đớn của một bệnh nhân ở giai đoạn chót thường được các thành viên của gia đình cho là lớn hơn cái đau thực sự. Thành ra các thành viên của gia đình nhiều khi cần được điều trị hơn là chính bệnh nhân."
Bác sĩ Barbato cho rằng các bệnh nhân ở giai đoạn chót, dù hôn mê, cũng không được coi họ như không còn hiện diện; trái lại, phải tiếp tục nói với họ, chứ đừng chỉ nói về họ. Nói là hôn mê, chứ thực sự họ đang ở tình trạng siêu-thức (super-conscious). Trình độ nhận thức của họ đang ở mức cao hơn. Như người thanh niên ung thư máu. Anh ta biết người chị anh ta hiện diện ở đó trước khi nàng xuất hiện ở ngưỡng cửa. " Theo Bác sĩ Barbato, ý muốn tránh xa và chế ngự cái chết rất thân thuộc đối với nền văn hóa Tây Phương. "Các nền văn hoá khác lại coi việc chuẩn bị chết như là một ơn phúc. Trong nền văn hoá của ta, ở bên cạnh người chết là điều ta không quen thuộc. Một cách căn để, người chết phải được rời chuyển khỏi xã hội." Ông cho hay, một trăm năm trước đây, trong một gia đình có bốn đứa con, thường có đến hai đứa chết, và phần lớn là chết tại nhà. Nên thấy người chết là chuyện không lạ. Nhưng nay, chết là chết ở bệnh viện, và người ta được bảo vệ chống chết chóc.
Chết không phải là vấn đề có thể giải quyết được. (Ấy thế mà) giết người êm ái và việc y khoa hóa cái chết lại đang cố gắng giải quyết vấn đề sự chết. Đối với bác sĩ Barbato, việc săn sóc giảm đau có mục đích làm cho sự chết trở thành một sự việc tự nhiên, xẩy ra trong vòng an ủi của gia đình và bằng hữu, và nếu có thể được thì ngay tại nhà. "Tôi tin rằng thật là ủi an phấn khích khi có người thân quanh một người đang hấp hối. Một phần không thể thiếu của khoa săn sóc giảm đau là trợ giúp gia đình và bằng hữu trong và sau tiến trình qua đời bởi cái đau đớn của họ tiếp tục sau đó nữa. Theo ông, nhiều quan điểm lệch lạc về khoa săn sóc giảm đau đã được nhận dạng. Thí dụ, nhiều người cho rằng việc săn sóc giảm đau khiến tiến trình chết xẩy ra nhanh hơn. Vì họ liên kết việc xử dụng chất morphine với tử vong. "Đó quả là một huyền thoại. Người ta nghĩ rằng phải dùng đến morphine có nghĩa là bệnh hiểm nghèo lắm rồi. Điều đó không đúng, vì y khoa dùng morphine cho cả những người bệnh còn lâu lắm mới chết. " Một quan niệm lệch lạc nữa là ta không thể làm giảm đau. "Đối với cái đau thể lý, ta có thể làm giảm đau đến 90 hoặc 95 phần trăm với morphine hoặc không có morphine. Nhưng thực ra, săn sóc giảm đau là một phương thức toàn bộ (holistic). Chúng tôi không chỉ điều trị thể xác mà thôi, mà cả con người bệnh nhân nữa." Thực vậy, bên cạnh cái đau thể lý, cái đau về xúc cảm và tâm linh cũng được săn sóc bởi một đội ngũ gồm bác sĩ, y tá, huấn đạo viên, nhân viên xã hội, các linh mục mục sư, gia đình, bằng hữu, bác sĩ gia đình và những người thiện nguyện. "Tuy nhiên, chúng ta phải làm cho cơ thể trở thành nơi thoải mái để sống. Sự đau đớn sẽ làm gia trọng các vấn đề xúc cảm của người hấp hối. Khi một người đau đớn, thì xúc cảm là những vấn đề họ khó đương đầu nhất. Làm cho họ thoải mái dễ chịu sẽ giúp họ đương đầu được mọi vấn đề quan trọng chung quanh cái chết."
Bác sĩ Barbato cho rằng chết là hàn gắn. Điều này đặc biệt đúng đối với những người có đức tin, vì với họ, chết là thời gian chuyển tiếp. "Đó là lúc nói về bất cứ điều gì đang làm một con người lo âu, hoặc nói với họ rằng bạn yêu thương họ. Đối với chúng ta, can thiệp vào cái chết là điều không đúng, mà hình thức can thiệp tệ hại nhất chính là giết người êm ái."
The Catholic Weekly, 5-10-1997
Khi còn là một y sĩ chuyên khoa tại một thành phố miền quê, Bác sĩ Michael Barbato có lần điều trị cho một bệnh nhân ung thư máu. Và cuộc gặp gỡ này đã thay đổi cuộc đời ông. Bác sĩ kể lại: "Người thanh niên này nhận ra thuốc men điều trị chẳng ăn thua gì nữa, và anh ta yêu cầu tôi săn sóc anh ta. Anh ta tiếp tục cuộc sống bình thường thêm khoảng một tháng, rồi bệnh trở nặng và thân nhân phải đưa anh vào bệnh viện. Trong vòng 24 tiếng đồng hồ sau đó, anh ta bị hôn mê. Gia đình anh hỏi tôi anh ta còn có thể sống được bao lâu. Lúc ấy, tôi cũng chẳng biết gì hơn họ, nên tôi đoán mò. Và vì trước đây, anh từng yêu cầu đừng chữa chạy gì cho anh nếu anh lâm vào tình trạng này, nên tôi cho gia đình anh hay vì anh mắc chứng bệnh mà cơ thể anh không còn sức đề kháng nữa, nên nếu không ăn uống chi cả, thì anh chỉ có thể sống thêm 24 tiếng đồng hồ nữa là cùng. Gia đình anh buồn lắm vì người chị mà anh rất thương lại ở xa chỉ có thể về nhà trong vòng bốn ngày. Tôi cho họ hay anh ta không thể sống đến lúc đó được."
Nhưng sự việc đã không xẩy ra như thế. "Anh ta chỉ hôn mê thôi nhưng tiếp tục sống đến sáng Chúa Nhật, là ngày người chị sẽ về kịp nhà. Và quả thực một việc lạ lùng đã xẩy ra trong ngày đó. Lúc ấy cả gia đình đang ở trong phòng với anh, bỗng họ nghe tiếng bước chân nện mau trên nền đá hoa cương ở ngoài cửa. Người thanh niên mở bừng mắt ngay lúc người chị bước qua ngưỡng cửa, một nụ cười rạng rỡ nở trên môi anh, sẵn sàng chào đón người chị thân yêu. Anh ta chết vào buổi chiều cùng ngày."
Sự kiện trên thúc đẩy bác sĩ Barbato bước vào lãnh vực săn sóc giảm đau. Ông cho hay không phải những người sắp chết mới cần giảm đau, mà người bệnh cũng cần loại săn sóc này, nhưng ông thích làm việc bên cạnh những người hấp hối. "Chuyện nghe ra có vẻ kỳ, nhưng ở bên cạnh người hấp hối quả có nhiều điều vui. Vì họ rất chân thực, không bao giờ giả bộ. Họ đang phải đương đầu với những vấn đề khó khăn. Họ đang lớn lên về phương diện tâm linh và xúc cảm." Hiện nay, bác sĩ Barbato phục vụ tại Đơn Vị Săn Sóc Giảm Đau thuộc bệnh viện Greenwich với tư cách một chuyên gia. Ông từng săn sóc rất nhiều bệnh nhân hấp hối. Ông cho rằng chết quả là lúc bình phục nhất đối với người ta. "Tôi không dễ xúc cảm như bất cứ ai, nhưng quả lúc đó là lúc dễ xúc cảm vô cùng. Tôi đã chứng kiến nhiều vấn đề bản thân đã được giải quyết lúc người ta chết."
Bác sĩ Barbato cũng đã săn sóc một thanh niên khác. Chàng thanh niên này tỏ ra cay đắng và chán nản lúc bệnh sắp chết. "Anh ta không muốn ai giúp anh ta cả, cho đến một ngày kia, vào khoảng ba tuần sau, anh ta bỗng cởi mở với tôi. Anh ta kể cho tôi nghe một biến cố đau thương có liên lụy đến anh lúc còn nhỏ từng gây ảnh hưởng tai hại cho anh suốt quãng đời sau đó. Sau khi nói với tôi như thế, nỗi cay đắng của anh tự nhiên biến mất. Và anh đã ra đi một cách bình yên vì vết thương lòng của anh đã được chữa lành."
Bác sĩ Barbato tin rằng đó là một trong những vấn nạn lớn đối với việc giết người cách êm ái (euthanasia). Theo ông, giết người êm ái là từ khước cơ hội giúp ngươi chết tự chữa lành mình như trên. Ông cũng tin rằng hợp pháp hoá việc giết người cách êm ái sẽ dẫn tới lạm dụng, vì thật khó nói tại sao người bệnh không muốn sống nữa. Ông cho hay rất có thể vì còn có những vấn đề chưa được giải quyết, nên chết là cách để né tránh chúng. "Đã có nhiều người yêu cầu tôi giúp họ chết cách êm ái. Nhưng khi ngồi xuống nói chuyện với họ, (tôi mới thấy) điều họ thực sự sợ chính là tiến trình của sự chết. Khi họ biết rằng nhiệm vụ của chúng tôi là làm cho họ dễ chịu chứ không phải là để kéo dài tiến trình ấy, họ cảm thấy an tâm."
Theo Bác sĩ Barbato, đa số các bệnh nhân ở giai đoạn chót, nhất là những người xin được chết êm ái, đều mắc chứng ưu sầu buồn chán. Và khi được điều trị để hết chứng ưu sầu, thì nhiều người thay đổi hẳn quan điểm về cái chết êm ái. Ông thêm, cũng như trong bất cứ lãnh vực nào, y khoa cũng có những người hành nghề tốt và những người hành nghề xấu, và có những người chuyên lạm dụng kẽ hở. Phần lớn các bác sĩ là người tốt, nhưng chỉ cần một người chết oan vì việc hợp pháp hóa giết người êm ái thôi cũng đủ cho thấy không nên hợp pháp hóa như vậy. Nó tạo nên một tiền lệ thật nguy hiểm."
Một nguy hiểm nữa trong việc giết người êm ái, theo bác sĩ Barbato, là việc các thành viên của gia đình muốn thân nhân mình được chết êm ái để mình khỏi phải đau đớn thấy thân nhân mình đau đớn. "Người ta đã chứng minh rằng sự đau đớn của một bệnh nhân ở giai đoạn chót thường được các thành viên của gia đình cho là lớn hơn cái đau thực sự. Thành ra các thành viên của gia đình nhiều khi cần được điều trị hơn là chính bệnh nhân."
Bác sĩ Barbato cho rằng các bệnh nhân ở giai đoạn chót, dù hôn mê, cũng không được coi họ như không còn hiện diện; trái lại, phải tiếp tục nói với họ, chứ đừng chỉ nói về họ. Nói là hôn mê, chứ thực sự họ đang ở tình trạng siêu-thức (super-conscious). Trình độ nhận thức của họ đang ở mức cao hơn. Như người thanh niên ung thư máu. Anh ta biết người chị anh ta hiện diện ở đó trước khi nàng xuất hiện ở ngưỡng cửa. " Theo Bác sĩ Barbato, ý muốn tránh xa và chế ngự cái chết rất thân thuộc đối với nền văn hóa Tây Phương. "Các nền văn hoá khác lại coi việc chuẩn bị chết như là một ơn phúc. Trong nền văn hoá của ta, ở bên cạnh người chết là điều ta không quen thuộc. Một cách căn để, người chết phải được rời chuyển khỏi xã hội." Ông cho hay, một trăm năm trước đây, trong một gia đình có bốn đứa con, thường có đến hai đứa chết, và phần lớn là chết tại nhà. Nên thấy người chết là chuyện không lạ. Nhưng nay, chết là chết ở bệnh viện, và người ta được bảo vệ chống chết chóc.
Chết không phải là vấn đề có thể giải quyết được. (Ấy thế mà) giết người êm ái và việc y khoa hóa cái chết lại đang cố gắng giải quyết vấn đề sự chết. Đối với bác sĩ Barbato, việc săn sóc giảm đau có mục đích làm cho sự chết trở thành một sự việc tự nhiên, xẩy ra trong vòng an ủi của gia đình và bằng hữu, và nếu có thể được thì ngay tại nhà. "Tôi tin rằng thật là ủi an phấn khích khi có người thân quanh một người đang hấp hối. Một phần không thể thiếu của khoa săn sóc giảm đau là trợ giúp gia đình và bằng hữu trong và sau tiến trình qua đời bởi cái đau đớn của họ tiếp tục sau đó nữa. Theo ông, nhiều quan điểm lệch lạc về khoa săn sóc giảm đau đã được nhận dạng. Thí dụ, nhiều người cho rằng việc săn sóc giảm đau khiến tiến trình chết xẩy ra nhanh hơn. Vì họ liên kết việc xử dụng chất morphine với tử vong. "Đó quả là một huyền thoại. Người ta nghĩ rằng phải dùng đến morphine có nghĩa là bệnh hiểm nghèo lắm rồi. Điều đó không đúng, vì y khoa dùng morphine cho cả những người bệnh còn lâu lắm mới chết. " Một quan niệm lệch lạc nữa là ta không thể làm giảm đau. "Đối với cái đau thể lý, ta có thể làm giảm đau đến 90 hoặc 95 phần trăm với morphine hoặc không có morphine. Nhưng thực ra, săn sóc giảm đau là một phương thức toàn bộ (holistic). Chúng tôi không chỉ điều trị thể xác mà thôi, mà cả con người bệnh nhân nữa." Thực vậy, bên cạnh cái đau thể lý, cái đau về xúc cảm và tâm linh cũng được săn sóc bởi một đội ngũ gồm bác sĩ, y tá, huấn đạo viên, nhân viên xã hội, các linh mục mục sư, gia đình, bằng hữu, bác sĩ gia đình và những người thiện nguyện. "Tuy nhiên, chúng ta phải làm cho cơ thể trở thành nơi thoải mái để sống. Sự đau đớn sẽ làm gia trọng các vấn đề xúc cảm của người hấp hối. Khi một người đau đớn, thì xúc cảm là những vấn đề họ khó đương đầu nhất. Làm cho họ thoải mái dễ chịu sẽ giúp họ đương đầu được mọi vấn đề quan trọng chung quanh cái chết."
Bác sĩ Barbato cho rằng chết là hàn gắn. Điều này đặc biệt đúng đối với những người có đức tin, vì với họ, chết là thời gian chuyển tiếp. "Đó là lúc nói về bất cứ điều gì đang làm một con người lo âu, hoặc nói với họ rằng bạn yêu thương họ. Đối với chúng ta, can thiệp vào cái chết là điều không đúng, mà hình thức can thiệp tệ hại nhất chính là giết người êm ái."
The Catholic Weekly, 5-10-1997