開 春 聽 樂
Nhớ lại năm xưa, nhà thơ Đông Hồ khai bút qua bài Xuân bất tận :
 |
Thời gian xuân giữ thắm tươi hoài.
Từ lâu xanh vẫn mơn cành liễu,
Và mãi vàng luôn đượm cánh mai.
Cuộc thế mị thường cơn mộng lớn,
Nguồn xuân bất tận suối thơ dài.
Làm chi năm một lần khai bút,
Bút đã khai từ thiên địa khai.
Nửa đêm ngày 27/01 là tính theo giờ giấc bên nhà, bên Pháp mới 18 giờ, tôi và Thiên Ân là con trai út cùng đi hái những nốt nhạc tươi mát thay cho lộc xuân, tìm lại màu xanh dương trong họa phẩm Chagall thay cho bầu trời Paris ủ dột, trong tòa nhà Opéra de Paris. ‘‘Bút đã khai từ thiên địa khai’’. Thay vì khai bút, chúng tôi nghe tấu nhạc đầu xuân.
Trước giờ trình diễn, tôi ngước lên trần chiêm ngắm bích họa nổi tiếng của Chagall. Nhà văn André Malraux, bộ trưởng Văn hóa thời tổng thống Charles de Gaulle, giao duyên giữa âm nhạc và hội họa. Ông giao cho nhà danh họa Chagall vẽ trần nhà nhạc hát nổi tiếng của kinh thành Paris, xây cất xong vào năm 1875, đúng một thế kỷ trước ngày VNCH bị bức tử oan khiên.
Nhà danh họa 77 tuổi đời thực hiện 50 bức vẽ phác bằng chì, mực, màu bột (gouache), bút nỉ (feutre), cắt dán (collage) ; gom lại thành họa phẩm 220 mét vuông. Chagall miệt mài làm việc cùng với ba họa sĩ Roland Bierge, Jules Paschal và Paul Versteeg, theo đúng ý tưởng của Charles Garnier chọn bích họa trần nhà, lấy điển tích từ thần thoại Hy Lạp, nói lên cái đẹp được thể hiện qua âm nhạc, qua dòng thời gian với nắng sớm, trăng lên.
Chagall vẽ phác một số nhà soạn nhạc có tác phẩm trình diễn nơi đây :
- màu xanh lam chủ lực với Mozart qua tác phẩm La Flûte enchantée ;
- màu xanh lá cây với Wagner và Debussy với nhạc kịch Pelléas et Mélisande ;
- màu đỏ với Ravel và Stravinski qua Daphnis et Chloé, L’Oiseau de feu ;
- màu vàng với Tchaikovski qua Le Lac des Cygnes.
Trong diễn từ đọc ngày khánh thành bức họa, Chagall tâm sự : ‘‘Trên trần nhà, bức họa diễn tả mộng mơ, được gói ghém trong các nhạc phẩm ; còn phía dưới hội trường là y phục đủ sắc màu của các khán giả. Hát cũng như chim hót, không cần lý thuyết và phương pháp. Bức họa lói lên lòng biết ơn các nhà soạn nhạc kịch và vũ ballet.’’
Cliché du photographe Izis de 1964 dans son intégralité. Chagall travaillant sur panneau consacré à Mozart.
Trở lại với nhà hát. Hơn một thế kỷ về trước, hoàng đế Napoléon III quyết định xây cất tòa kiến trúc đồ sộ này. Có tất cả 171 đồ án của các kiến trúc sư từ khắp châu Âu tham dự cuộc thi. Sau cùng, Charles Garnier, một kiến trúc sư trẻ, hầu như chưa có kinh nghiệm, được chọn. Sau đó, Garnier mời 14 họa sĩ và các nhà điêu khắc tên tuổi trang trí cho nhà hát. Tiền diện từ trái qua phải tượng trưng cho bốn bộ môn :
- Thi do nhà điêu khắc François Jouffroy thực hiện.
- Nhạc (Eugène Guillaume).
- Vũ (Jean-Baptiste Carpeaux).
- Kịch (Jean-Joseph Perraud).
Vào đêm giao thừa âm lịch năm nay, nhà hát trình diễn các trích đoạn tiêu biểu của Otto Nicolai, Vicenzo Bellini, Friedrich Von Flotow, Hector Berlioz, Gaetano Donizetti, Richard Strauss và Jacques Offenbach, dưới sự điều khiển của nhạc trưởng Patrik Lange người Đức. Các ca sĩ trình diễn xuất thân từ nhạc viện Bá Linh, Guatemala, Ba Lan, Tây Ban Nha, Bucarest, Belgrade, Nga và Pháp (Sorbonne, Poitiers).
Nhà hát chủ trương kết hợp bốn bộ môn nghệ thuật : thi, vũ, nhạc, kịch. Có thể thêm hội họa Chagall. Trong số các tiết mục, kịch bản của Friedrich Von Flotow dựa trên bài thơ Letste Rose. Tôi xin chuyển thể lục bát thay cho đoạn cuối của bài khai bút đầu xuân :
Mai sau hái một đóa hồng
Trái tim héo hắt còn trông mong gì
Bông hoa hái lúc cuối hè
Bên nhà lối xóm, ngoài hiên vườn hồng
Tả tơi lá rụng ngoài song
Cuối thu vàng lá sang đông nhạt nhòa
Cuộc tình phai lạt sắc hoa
Em ơi giữ lấy hồng hoa cuối mùa
Cuộc đời ngọn cỏ gió đùa
Hè qua thu đến sớm trưa sầu đời.
Paris, ngày mồng một Tết Đinh Dậu
GS.Lê Đình Thông