Ngày 13 tháng này, Đức Phanxicô sẽ kỷ niệm chẵn 10 năm được bầu làm giáo hoàng, nhân dịp này, Elise Ann Allen của tạp chí mạng CruxNow có bài viết về những nét khái quát trong 10 năm qua của triều Giáo Hoàng Phanxicô:



Về hầu như mọi vấn đề có tầm quan trọng hiện đại – từ sự hoán cải bản thân qua chủ nghĩa dân túy duy dân tộc, đến sự mong manh của nền dân chủ, cuộc khủng hoảng lạm dụng và những người bị gạt ra ngoài lề xã hội – Đức Giáo Hoàng Phanxicô đều có điều gì đó để nói trong suốt mười năm tại vị của ngài.

Tuy nhiên, trong số đó, có một số vấn đề nổi bật như là các ưu tiên rõ ràng hơn, bao quát hơn đối với vị giáo hoàng này, những vấn đề mà nếu bạn nhìn một cách khái quát, sẽ tạo thành xương sống cho phần lớn các lối nói hoa mỹ và chính sách của ngài trong thập niên qua.

Dưới đây là bản tóm tắt năm chủ đề được cho là hàng đầu của Đức Giáo Hoàng Phanxicô:

Một Giáo Hội nghèo cho người nghèo

Đến nay, câu chuyện về việc Đức Giáo Hoàng Phanxicô chọn danh hiệu giáo hoàng của mình đã được nhiều người biết đến. Ngài đã nói chuyện với các nhà báo chỉ vài ngày sau khi được bầu làm giáo hoàng vào ngày 13 tháng 3 năm 2013, khi nói rằng chính người bạn của ngài, cố Hồng Y người Batây Claudio Hummes, là người đã truyền cảm hứng cho khẩu hiệu đó.

Như Đức Giáo Hoàng đã kể lại, một khi rõ ràng ngài đã được bầu, Đức Hồng Y Hummes, người đang ngồi bên cạnh ngài, thì thầm, “đừng quên người nghèo” và điều này đã truyền cảm hứng cho vị giáo hoàng tân cử chọn tên Phanxicô, theo tên của Thánh Phanxicô thành Assisi, được mệnh danh là “người nghèo thành Assisi.”

Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói vào dịp đó: “Vâng, tôi muốn có một Giáo Hội nghèo cho người nghèo biết bao”. Kể từ đó, đây không những trở thành một trong những khẩu hiệu nổi tiếng nhất của ngài trong 10 năm qua, mà nó còn trở thành xương sống cho phong cách giáo hoàng và viễn kiến của ngài đối với Giáo Hội.

Từ bộ trang phục màu trắng đơn giản đến chiếc Fiat khiêm tốn mà ngài dùng đi đó đây, từ quyết định thanh toán hóa đơn khách sạn của chính ngài sau cuộc bầu cử và việc ngài chọn ai để rửa chân vào mỗi Thứ Năm Tuần Thánh, dành ưu tiên cho phụ nữ, người di cư, người khuyết tật trí thức và tù nhân, một tinh thần khó nghèo đã nằm ở bên dưới tất cả.

Là một người, khi còn là tổng giám mục của Buenos Aires, thường xuyên đi tàu điện ngầm và đi bộ trên đường phố của những villas miserias [căn hộ khốn cùng], ngài đã luôn dành ưu tiên cho những người bên lề, nổi bật nhất là qua việc vận động nhân danh người di cư và người tị nạn, và trong các chuyến tông du nước ngoài của ngài.

Ngay từ đầu, Đức Phanxicô đã cam kết đến thăm các quốc gia mà chưa có vị giáo hoàng nào khác đến thăm, hoặc những quốc gia có vẻ nhỏ bé và không xứng đáng với một chuyến thăm của một vị giáo hoàng, với một đoàn chiên Công Giáo nhỏ bé, chẳng hạn như Bosnia và Herzegovina; Albania; Maxêđônia và Bungari; Gruzia và Adécbaigian; và Myanmar và Bangladesh.

Trong các chuyến tông du quốc tế của mình, ngài luôn quan tâm đến việc gặp gỡ những thành phần dễ bị tổn thương nhất trong xã hội, bao gồm cả các tù nhân; người di cư và người tị nạn; nạn nhân bị lạm dụng; trẻ em đường phố ở Phi luật tân; Kitô hữu bị bách hại và các nhóm thiểu số khác ở Iraq; hay các nạn nhân chiến tranh ở Cộng hòa Dân chủ Congo và Nam Sudan.

Giữa các chuyến đi, ngài luôn chào đón những người nghèo đến Vatican để tham quan bảo tàng hoặc những ngày bãi biển, và thường ủng hộ những người khuyết tật về thể chất và phát triển, yêu cầu để họ được phép lãnh nhận các bí tích. Trong Năm Thánh Lòng Thương Xót 2015-2016, ngài đến thăm những người bị gạt ra ngoài lề xã hội, bệnh tật và nghèo khó vào mỗi Thứ Sáu.

Chính sách ‘ưu tiên chọn người nghèo’ của ngài, như có thể gọi như thế, được minh họa thêm trong quyết định của ngài vào năm 2018 khi nâng người phát chẩn của ngài lên hàng Hồng Y, Đức Hồng Y người Ba Lan Konrad Krajewski. Những người bị tri nhận như chiếm bậc thấp nhất trên thang xã hội, những người không thể biện hộ cho chính họ, đã và luôn nằm trong số những ưu tiên hàng đầu của ngài, và họ sẽ tiếp tục như thế trong tương lai.

Khí hậu và môi trường

Song song với việc quan tâm và chăm sóc người nghèo và những người bị gạt ra ngoài lề xã hội là sự ủng hộ của Đức Giáo Hoàng Phanxicô đối với môi trường, sự ngược đãi mà ngài cho là yếu tố góp phần vào một loạt vấn đề, bao gồm cả vấn đề di dân, vận động cho điều gọi là “di dân khí hậu,” cũng như đại dịch coronavirus.

Đây là mối quan tâm nổi bật của Đức Phanxicô ngay từ đầu, nổi bật nhất là với việc công bố Thông điệp sinh thái Laudato Si năm 2015, trong đó Đức Giáo Hoàng lên án mạnh mẽ chủ nghĩa tiêu dùng và điều, theo ngài, là các mô hình phát triển vô trách nhiệm, đồng thời cảnh báo về những nguy cơ của việc biến đổi khí hậu và sự nóng lên của hoàn cầu, đồng thời kêu gọi thế giới hành động ngay lập tức.

Ngài đã nhiều lần lên tiếng ủng hộ các hội nghị thượng đỉnh về khí hậu hoàn cầu nổi tiếng như các cuộc họp COP [Hội nghị các bên] và thậm chí còn dự kiến tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hợp Quốc COP26 tại Glasgow vào tháng 11 năm 2021, nhưng đã không thể tham dự. Ngài đã phẫu thuật đại tràng vài tháng trước đó.

Thượng Hội đồng Giám mục năm 2019 của Đức Phanxicô về Amazon chủ yếu tập trung vào các vấn đề môi trường và nhu cầu bảo vệ sự đa dạng sinh học của rừng nhiệt đới Amazon và cứu nó khỏi nạn canh tác nương rẫy và các kỹ thuật khai thác xói mòn lấn chiếm đất đai bản địa, buộc nhiều người phải rời bỏ nhà cửa của họ khi các công ty khai thác sâu hơn vào khu rừng giàu khoáng sản.

Đức Giáo Hoàng cũng đã gặp gỡ nhà hoạt động khí hậu trẻ tuổi Greta Thunberg và ca ngợi “các cuộc đình công khí hậu” do giới trẻ của cô thúc đẩy, và trong đại dịch COVID-19, ngài đổ lỗi phần lớn cho thói quen vô trách nhiệm với môi trường và ủng hộ việc phân phối vắc xin một cách công bằng.

Ngài cũng nhất quán kêu gọi chấm dứt việc khai thác lục địa châu Phi - gần đây nhất là trong chuyến viếng thăm Cộng hòa Dân chủ Congo và Nam Sudan - cáo buộc các ngành công nghiệp khai thác và các tập đoàn giàu có đã “cưỡng hiếp” đất đai đến không còn sửa chữa được và thu hoạch tất cả của cải cho mình, khiến người giàu càng giàu và người nghèo càng nghèo hơn.

Hình thức vận động này của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là một trong những hình thức nổi bật nhất trong triều đại giáo hoàng của ngài, và rất có thể sẽ tiếp tục được tiến hành.

Tính đồng nghị

Một khái niệm quan trọng khác trong 10 năm tại vị của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là “tính đồng nghị”, một từ ngữ thông dụng trong triều đại giáo hoàng của ngài, mặc dù nhiều người vẫn khó định nghĩa, bao hàm viễn kiến của ngài đối với giáo hội hoàn cầu và đã trở thành một trong những khía cạnh đương thời nổi bật nhất của triều giáo hoàng này.

Đức Phanxicô luôn sử dụng hạn từ “tính đồng nghị” để diễn tả một kiểu trao đổi tập thể và thẳng thắn nào trong đó các quyết định được cùng nhau đưa ra.

Theo thời gian, “tính đồng nghị” thường được hiểu là một phong cách quản lý hợp tác và tư vấn, trong đó tất cả các thành viên, giáo sĩ và giáo dân, tham gia vào việc đưa ra các quyết định về đời sống và sứ mệnh của Giáo hội.

Hạn từ này bắt đầu xuất hiện trong Thượng Hội đồng Giám mục năm 2018 của Đức Giáo Hoàng về giới trẻ và đã trở nên nổi bật đến mức nó trở thành chủ đề suy tư chính cho quá trình tham vấn nhiều giai đoạn kéo dài 4 năm trong Giáo hội hoàn cầu đang diễn ra như một phần của Thượng Hội đồng Giám mục về tính đồng nghị của Đức Phanxicô.

Được đặc trưng bởi các giai đoạn khác nhau, bắt đầu bằng các cuộc tham vấn cấp địa phương, cấp giáo phận với giáo dân trong các giáo xứ, và chuyển sang giai đoạn châu lục, trong đó các bản tóm tắt của các cuộc tham vấn đó đang được thảo luận ở cấp độ rộng hơn, quá trình này đã bắt đầu vào năm 2021 và sẽ kết thúc với hai cuộc họp của các giám mục ở Rôma, một cuộc diễn ra vào tháng 10 năm nay và cuộc cuối cùng được ấn định vào tháng 10 năm 2024.

Mục tiêu chính đã nêu ra của Thượng hội đồng về tính đồng nghị là làm cho Giáo Hội thành một nơi cởi mở, chào đón và bao hàm hơn, nơi mọi người đều có tiếng nói được lắng nghe và không ai cảm thấy bị bỏ rơi, và là nơi các quyết định không được đưa ra từ trên cao bằng sắc lệnh, mà đúng hơn là được thực hiện với sự tham khảo ý kiến của người dân.

Thực vậy, tính đồng nghị bao gồm một số ưu tiên chính của Đức Giáo Hoàng, từ việc xóa bỏ chủ nghĩa giáo sĩ trị đến việc trao quyền cho giáo dân và giới trẻ, đồng thời bảo đảm rằng phụ nữ có vai trò lớn hơn trong Giáo Hội, đặc biệt là khi nói đến vai trò lãnh đạo và ra quyết định.

Tính đồng nghị đối với Đức Phanxicô là bản lề trên đó Giáo hội nên hoạt động, và là quỹ đạo tự nhiên để thực hiện viễn kiến của Công đồng Vatican II, bảo đảm rằng giáo hội sẽ cởi mở, bao gồm và nhất là, lấy tín hiệu từ người dân.

Kinh tế

Một điệp khúc rõ ràng và nhất quán trong suốt 10 năm tại vị của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là sự chỉ trích công khai của ngài đối với chủ nghĩa tư bản thị trường tự do, và sự ủng hộ của ngài đối với một hệ thống hoàn cầu công bằng hơn, tập trung ít hơn vào lợi nhuận và tập trung nhiều hơn vào sự phân phối công bằng các nguồn lực để phục vụ lợi ích chung, và có lợi cho người nghèo.

Đức Phanxicô tin rằng nhiều cải cách xã hội mà ngài đang kêu gọi bắt đầu ở bình diện kinh tế, và ngài đã kêu gọi những thay đổi lớn đối với hệ thống hoàn cầu trong gần như tất cả các bài phát biểu và tài liệu quan trọng trong suốt triều đại giáo hoàng này, từ việc thúc giục các mô hình phát triển bền vững hơn trong Laudato Si, đến các lời kêu gọi của ngài cho một nền kinh tế châu Âu được đổi mới dựa trên sự hội nhập và phẩm giá con người khi nhận Giải thưởng Charlemagne danh giá năm 2016.

Trong bài phát biểu dịp đó, Đức Giáo Hoàng đã đặt ra cụm từ nổi tiếng của mình, “châu Âu bà già,” nói rằng lục địa này đã quên đi những lý tưởng sáng lập của mình và đã trở nên mệt mỏi và đang rất cần sức sống mới, đồng thời kêu gọi các nhà lãnh đạo chuyển “từ một nền kinh tế lỏng sang một nền kinh tế xã hội”, hướng ít hơn vào doanh thu và đầu tư nhiều hơn vào con người, và chống tham nhũng.

Thông điệp Fratelli Tutti năm 2020 của ngài về tình bạn xã hội cũng mang nhiều giọng điệu tương tự, chứa đựng những lời chỉ trích rất dài đối với chủ nghĩa dân túy, chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa tư bản thị trường tự do, đồng thời ủng hộ nhiệt tình các nỗ lực và chính sách đa phương dành ưu tiên cho những người dễ bị tổn thương nhất, bao gồm cả người di cư và người tị nạn.

Đức Giáo Hoàng Phanxicô cũng đã tìm cách tranh thủ những người trẻ tuổi cho chính nghĩa này thông qua biến cố “Nền kinh tế của Đức Phanxicô”, được tổ chức tại Assisi năm ngoái, từng thu hút các nhà kinh tế trẻ và những người tạo ra sự thay đổi từ khắp nơi trên thế giới để thảo luận về quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế hòa bình và công bằng hơn, dành ưu tiên cho người nghèo và môi trường.

Thoạt đầu được ấn định vào năm 2020 nhưng đã được dời lại do đại dịch vi-rút corona, với hầu hết các cuộc thảo luận và phiên làm việc trước đó đều được tổ chức trực tuyến. Tuy nhiên, khoảng 1000 người trẻ đã tham dự cuộc gặp trực tiếp và đã ký một hiệp ước với Đức Giáo Hoàng Phanxicô, trong đó họ vạch ra viễn kiến về một nền kinh tế “hòa bình chứ không phải chiến tranh,” và được hướng dẫn bởi một bộ đạo đức rõ ràng dành ưu tiên cho phẩm giá con người và người nghèo.

Mặc dù tính đồng nghị đã đóng một vai trò quan trọng hơn trong triều đại giáo hoàng của Đức Phanxicô trong khoảng một năm qua, nhưng việc thúc đẩy hoán cải hệ thống kinh tế hoàn cầu của ngài vẫn là ưu tiên hàng đầu.

Hoán cải Mục vụ

Có lẽ chủ đề quan trọng nhất trong suốt 10 năm trị vì của Đức Phanxicô cho đến nay, là việc ngài thúc đẩy việc hoán cải mục vụ.

Từ những bài phát biểu dài hàng năm của mình trước Giáo triều Rôma, đến các tài liệu quan trọng của Đức Giáo Hoàng, các buổi tiếp kiến và phát biểu trước công chúng, ngài đã liên tục kêu gọi các tín hữu hoán cải bản thân, đồng thời thúc giục Giáo Hội và các mục tử của Giáo Hội cũng làm như vậy.

Kể từ khi bắt đầu triều đại giáo hoàng của mình, Đức Phanxicô đã thúc đẩy sự hoán cải này bằng cách chỉ trích Giáo Hội cứ mãi “đóng cửa” vào chính mình và bày tỏ mong muốn của ngài về “một Giáo hội hướng ra ngoài,” và tiếp xúc với người ta và nhu cầu của họ, thay vì bị ám ảnh bởi những cuộc tranh luận nội bộ tầm thường.

Toàn bộ chiến lược mục vụ của ngài nhằm mục đích giúp Giáo Hội trở thành “bệnh viện dã chiến dành cho người bệnh” mà ngài thường vận động, thay vì một câu lạc bộ dành riêng cho giới được tri nhận là thượng lưu, vốn là những người tuân theo mọi quy tắc và chấp nhận mọi học thuyết.

Mong muốn hoán cải mục vụ này có thể được nhìn thấy trong các bài phát biểu hàng năm khá dài và thẳng thắn của ngài trước các thành viên của Giáo triều Rôma, mà trong thập niên qua, ngài đã sử dụng như cơ hội để tiến hành một cuộc kiểm tra tập thể về một số “căn bệnh” tâm linh hữu thức, có tính chẩn đoán mà theo ngài, Giáo Hội đang mắc phải, và đưa ra các biện pháp khắc phục của riêng mình, luôn nhấn mạnh đến nhu cầu hoán cải.

Đức Phanxicô muốn cơ quan quản trị trung tâm của Giáo Hội và câu lạc bộ độc quyền nhất của nó, là Hồng Y đoàn, mang tính quốc tế và đa dạng hơn, đồng thời tập trung hơn vào việc truyền giảng Tin Mừng.

Mong muốn này được chứng minh không những bởi những người nhận mũ đỏ của ngài trong nhiều năm qua, mà còn cả bởi những bài viết của ngài trong các tài liệu quan trọng như tông huấn đầu tiên của ngài vào năm 2013, Evangelii Gaudium, hay “Niềm Vui Tin Mừng,” trong đó ngài kêu gọi các tín hữu trở thành “các môn đệ truyền giáo” yêu mến Tin Mừng, và tài liệu của ngài năm ngoái nhằm cải cách Giáo triều Rôma, Praedicate evangelium, hay “Hãy rao giảng Tin Mừng,” trong đó ngài đưa ra những thay đổi sâu rộng đối với giáo triều, tạo ra một bộ phận đặc biệt dành riêng cho việc truyền giáo và cho phép giáo dân nắm giữ những vai trò nổi bật hơn trong vai trò lãnh đạo.

Ngài đã nhất quán kêu gọi Giáo Hội trở nên thương xót hơn và dành ít thời gian hơn cho các cuộc tranh luận thần học và dành nhiều thời gian hơn để tiếp cận những người bị thương và đau khổ.

Đó là kết quả của Năm Thánh Lòng Thương Xót của ngài, trong đó ngài cho phép tất cả các linh mục được tha tội phá thai và mở rộng khả năng tiếp cận với các ân xá, và đó là yếu tố thúc đẩy đằng sau quyết định của ngài trong chú thích khét tiếng 351 của tài liệu Amoris Laetitia năm 2016 của ngài, được công bố sau Thượng Hội đồng Giám mục năm 2014 và 2015 về gia đình, trong đó ngài cho phép thận trọng mở cửa cho những người Công Giáo ly dị và tái hôn được rước lễ.

Đó cũng là động lực đằng sau việc ngài hợp lý hóa thủ tục tuyên bố vô hiệu hóa hôn nhân, và cũng là một yếu tố quan trọng trong Thượng Hội đồng Giám mục về Tính đồng nghị hiện nay.

Cuối cùng, Đức Giáo Hoàng Phanxicô coi nhiệm vụ của mình là duyệt xét toàn bộ Giáo Hội, tiếp tục mở cửa Giáo Hội với thế giới và biến lòng thương xót và truyền giáo trở thành động lực đằng sau mọi hành động của mình, trong căn bản là thực hiện viễn kiến của Công đồng Vatican II và xóa bỏ bất cứ điều gì ngài tin là gây trở ngại cho việc này.

Hoán cải mục vụ là chìa khóa cho tất cả, nó là điều cần thiết để thực hiện viễn kiến của ngài, và điều này có thể sẽ vẫn là một trong những ưu tiên hàng đầu của ngài trong phần còn lại của triều đại giáo hoàng.