ĐÊM HỢP XƯỚNG “TRƯỜNG CA THÁNH NỮ ĐỒNG TRINH MARIA”
(bài viết của PM. Cao Huy Hoàng)
Tôi muốn gọi đêm nay, 4-7, tại Hội Trường GB Phạm Minh Mẫn, TGP Sài gòn, là “Đêm Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, hơn là “Đêm Biểu Diễn Hợp Xướng Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”. Ước muốn ấy không vì câu chữ dài dòng hay ngắn gọn, không vì đêm nay nhằm một lễ kính Mẹ Maria của lịch phụng vụ, không vì Mẹ Maria đang hiện ra, càng không phải vì đêm hợp bích vuông tròn đôi uyên ương Thơ Nhạc, nhưng là vì tôi tin chân dung cực thánh, cực tinh, cực sạch của “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đang bao trùm cả một hội trường có đến hơn 700 con người yêu mến Mẹ với cõi lòng khát khao nên tinh tuyền sáng láng. Đêm của những con người Việt Nam yêu mến Mẹ hiệp nhau nên một tâm nguyện trong bản hợp xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, thơ Hàn Mạc Tử, Nhạc Gs. Ns. Phạm Đức Huyến và Ns. Vũ Đình Ân.
Xem hình ảnh
Từ hàng ghế đầu tiên, chúng tôi có thể nhìn thấy nụ cười duyên dáng của Đức GM Phêrô Nguyễn Văn Khảm, Giám Mục Phụ Tá Sài Gòn; niềm vui hạnh ngộ của Đức GM Phê-rô Nguyễn Văn Đệ, GM GP Thái Bình, người vẫn “xin cho tôi các linh hồn”; khuôn mặt rạng rỡ của Đức GM Giuse Vũ Văn Thiên, GM GP Hải Phòng; và những ánh mắt thân tình của quí Lm.Ns. Roco Nguyễn Duy, TTK BTN TQ; Lm. Ns Gioan Nguyễn Văn Minh, cựu TTK UBTNTQ trước năm 1975; Lm. Ns. Mi Trầm, nguyên TTK BTN TQ; cha Phêrô Nguyễn Văn Hiền, PGĐ TTMV, quí Linh mục trong và ngoài GP Sài gòn; Lm. Nhạc Sĩ Vương Diệu và Nhạc Đoàn Lê Bảo Tịnh; Ban Thánh Nhạc các Giáo Phận; đông đảo các Nam Tu các Dòng; các Nhạc sĩ công giáo, và các Nhạc Sĩ, Nghệ Sĩ không công giáo; học viên các Khóa Ca Trưởng tại Việt Nam, Mỹ và Đan Mạch; các ca trưởng, ca viên các ca đoàn, và đông đảo cộng đoàn dân Chúa.
Tất cả đang lắng lòng chờ đợi, cho âm thanh thánh đức ngập tràn, hay đúng hơn, cho hào quang sáng láng của “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” rợp bóng.
19g45, Nhà Thơ, Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng, cũng là người dẫn chương trình đêm nay, mở lời chào và giới thiệu long trọng quí Đức Cha, quí Cha, quí khách, đồng thời, ông cũng đã chuyển tấm lòng và lời chúc mừng của quí Đức Cha Phaolô Nguyễn Văn Hòa, nguyên CT UBTNTQ, Đức Cha Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản, CT UBTNTQ, Cha Kim Long Phó CTUBTNTQ đến hai tác giả phổ thơ, đến Ban Tổ Chức và mọi người.
Sau đó, ông giới thiệu về con người Nhà Thơ Hàn Mạc Tử và Tập Thơ “Xuân Như Ý”, cách riêng, bài thơ “Ave Maria” mà “đa phần các văn bản lại tự đặt cho nó một cái tên khác là “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”!
Bài thơ bất hủ này lần đầu tiên được in và trân trọng giới thiệu trên báo chí vào năm 1939: “Một bài thơ nhuốm đầy màu sắc đạo hạnh, rất hào hoa rung động, một bài thơ sáng láng, nóng hổi những tình cảm tràn trề của một tâm hồn đau thương khao khát Thiên Đàng” (Tạp chí Trong Khuê Phòng số 96, trang 9, ngày 20.5.1939) Còn nhà viết văn học sử Vũ Ngọc Phan thì khẳng định HMT là “người Việt Nam ca ngợi Thánh Nữ Đồng Trinh Maria bằng thơ trước nhất, với một giọng rất chân thành. Thơ tôn giáo ra đời với HMT và lần đầu tiên thi ca Việt Nam được một nguồn hứng mới” (“Nhà Văn Hiện Đại”, Q.3, trang 332) (Lê Đình Bảng, Bài giới thiệu).
Vâng, có thể nói: “Ave Maria”, bài thơ xuất thần của Hàn Mạc Tử, đã chạm tới Thiên Chúa từ nỗi khát khao trong đau thương cùng cực, đã chạm đến nguồn thánh thiện như tơ vàng trọng thể của Đức Nữ Đồng Trinh, để mặc lấy cho ngôn ngữ thi ca một trang phục khải huyền mà vừa chân thực tự cõi lòng thơ vút lên, lại vừa thánh thiện tinh tuyền lộng lẫy từ trời cao phủ xuống.
Bài thơ Ave Maria đã làm rúng động một thế hệ văn học Việt Nam và cuốn hút bao tâm hồn say thơ say mến Mẹ, không kể là lương hay giáo. Bài thơ có cái Hương Thần Khí vừa dịu dàng vừa mãnh liệt để vừa dâng lên Đức Trinh Nữ Maria lại cũng vừa giới thiệu Mẹ Đồng Trinh cho cả và thiên hạ mến yêu cung chúc.
Nhà Biên Khảo, MC Lê Đình Bảng còn cho biết bài thơ đã được nhiều Nhạc Sĩ phổ nhạc và đã được biểu diễn nhiều lần, nhưng cho tới nay, “trường ca Ave Maria của Hải Linh vẫn cứ là kiệt tác mẫu mực và bất cô cầu bại” (xin xem thêm bài Giới Thiệu của Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng tiếp ngay sau bài nầy).
Nhận xét “bất cô cầu bại” quả là chí lý, vì “Trường Ca Ave Maria” của Hải Linh và phần biểu diễn Hợp Xướng của Ca Đoàn Hồn Nước tại nhà hát Thống Nhất Sài gòn từ năm 1957, vẫn còn vang vọng trong tâm hồn mọi người, nhất là nơi những ca trưởng, ca viên đã từng thuộc lòng từ mỗi phân đoạn, mỗi ca từ, từ dòng nhạc, đến cả cách diễn cảm tới mức say mến, ngất trí như tác giả khi viết bài thơ bất tử này.
Người Công Giáo có thể hãnh diện vì loại hình Hợp Xướng trong Thánh Ca Công Giáo dẫn đến sự đạt đỉnh siêu phàm của một kết hợp, một giao duyên đất trời cách nhiệm lạ.
Hơn thế nữa, nếu một ca khúc phổ thơ với một giai điệu đơn thuần để bất kỳ một ai đó có thể tiến dâng lời ca ngợi lên Thiên Chúa, hay sẻ chia nỗi niềm cách riêng lẻ, cách lặng thầm kín đáo, và đôi khi cũng lạc loài bơ vơ, thì bản Hợp Xướng Phổ Thơ phải là một hài hòa của muôn tầng âm thanh vũ trụ, phải là một kết hợp toàn bích của những tâm hồn, phải được thể hiện với một tính hiệp nhất toàn vẹn và nhất là, Hợp Xướng Công Giáo, phải hòa cùng âm thanh siêu phàm cực thánh của Thiên Quốc chỉ nghe được bằng đức tin vững chắc và đức mến nồng nàn.
Cũng bài thơ “Ave Maria” bất hủ ấy, được Gs. Ns Phạm Đức Huyến và Ns Vũ Đình Ân cưu mang gần năm năm trời và hình thành Bản Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, mà hôm nay chính thức ra mắt. Hẳn là, không vì trình bày một vốn học về âm nhạc, hay vì để làm phai mờ đi dấu ấn tuyệt vời “Ave Maria” của cố Ns. Hải Linh, nhưng thiết tưởng vì sự thôi thúc của Thánh Thần mãnh liệt tự bên trong để: bảo lưu, kế thừa và phát triển kho tàng hợp xướng của Thánh Ca Việt Nam. Vì thế, nét mới trong “Trường ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” có thể nói là ơn Chúa Thánh Thần, và như một bức họa âm thanh trong xã hội âm nhạc mới, cách nào đó, biểu lộ lòng mến của ngàn năm thứ ba giữa nhiều thăng trầm hơn, nhiều thách đố hơn, nhiều uẩn khúc hơn.
Vào chương trình, Gs Ns. Phạm Đức Huyến và Ns. Vũ Đình Ân thay nhau điều khiển dàn hợp xướng gồm 30 nhạc công phối hợp của Nhạc Viện Sài Gòn và Đài Truyền Hình Thành Phố, với 14 loại nhạc cụ như piano, flute, clarinet, trumpet, trombone, timpani, cymbal, tambore, triangolo, violon, viola, cello, contrebass, cùng hòa tấu với dàn hợp xướng 4 bè, gồm 120 ca viên đến từ ca đoàn Thiên Thanh (giáo xứ Vườn Xoài hạt Tân Định), Cecilia (giáo xứ Thạch Đà, hạt Xóm Mới), Thánh Linh (giáo xứ Tân Thành hạt Tân Sơn Nhì), ca đoàn giáo xứ Phú Bình (hạt Phú Thọ)... kết hợp với học viên các lớp ca trưởng của Thầy Huyến năm 1, năm 2, năm 3 tại dòng Chúa Cứu Thế (38 Kỳ Đồng Q.3) và hai ca sĩ lĩnh xướng: Trần Ngọc và Tâm Linh.
10 phân đoạn được trình bày. Mỗi phân đoạn một tâm tình, một xúc cảm, một đê mê ngây ngất rất riêng trong một điểm chung là Yêu Mến Ca Tụng Mẹ Đồng Trinh Maria cực thánh, cực linh, cực tinh tuyền vẹn sạch.
Cái thú vị tuyệt vời của Bài Hợp Xướng là khán giả không còn quá chú tâm đến cách đánh nhịp của ca trưởng, nhưng chính cách thể hiện hiệp nhất của một “khối băng trinh”: ca trưởng, dàn nhạc, ca viên, lĩnh xướng, âm thanh…làm cho mỗi người tham dự được hòa mình vào trong một không gian ắp tràn âm thanh thánh đức huyền diệu, như chính mình đang thốt lên lời ca tụng tự đáy lòng sâu thẳm. Thiết tưởng, đó chính là sự thành công của những Bài Hợp Xướng, và cụ thể là Bài Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đêm nay.
Bài Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đã chấm dứt trong tiếng vỗ tay chúc mừng nồng nhiệt. Và cũng chính lúc nầy đây, mọi người mới thực sự trầm lắng tâm tư để nghe “đêm Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đang mở ra trong cõi lòng mình. Chính Đức Maria Tinh Tuyền Thánh Vẹn sẽ đưa người vào giấc ngủ thánh thiện đêm nay, với lời ca tụng, tôn vinh và tri ân cảm tạ.
“Cho đê-mê âm nhạc và thanh hương,
Chim hay tên ngọc, đá biết tuổi vàng,
Lòng vua chúa cũng như lòng lê thứ
Sẽ ngây ngất bởi chưng thơ đầy ứ
Nguồn thiêng liêng yêu chuộng Mẹ Sầu-Bi”
Xin Tạ Ơn Chúa vì Người đã sinh ra Hàn Mạc Tử trong cuộc đời, Người đã nhận chìm thi sĩ tài hoa trong biển máu lệ cuộc đời, để chính trong đau thương cùng cực nhất, thi sĩ của Chúa đã được chạm vào các dấu đinh, vào vết đòng của Chúa Giêsu, mà phát tiết bao ngôn ngữ thi ca huyền bí, thần nhiệm nhờ lòng sốt sắng mến yêu đến ngây ngất Thánh Nữ Đồng Trinh Maria, Mẹ của Chúa Giêsu tử nạn, Mẹ của Hàn Mạc Tử khốn cùng.
Xin Tạ ơn Chúa vì Người đã chọn trong chúng con những tâm hồn sốt sắng mến yêu Mẹ Maria, những con người ngày đêm âm thầm phục vụ Chúa qua lời ca tiếng hát, để chắt lọc từ những phút ngất ngây thành bài ca dâng lên Thiên Chúa lời chúc tụng tôn vinh, bài ca tán dương Mẹ Thiên Chúa, “Mẹ Sầu Bi” đáng yêu chuộng vô ngần.
(Xin xem thêm bài giới thiệu của Nhà thơ, Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng được đính kèm sau đây)
BÀI THƠ - AVE MARIA
Như sóng lộc triều nguyên: ơn phước cả,
Dâng cao dâng thần nhạc sáng hơn trăng.
Thơm tho bay cho đến cõi Thiên đàng
Huyền diệu biến thành muôn kinh trọng thể.
Và Tổng lãnh Thiên-thần quỳ lạy Mẹ
Tung-hô câu đường-hạ ngớp châu sa.
Hương xông lên lời ca ngợi sum hòa:
Trí miêu duệ của muôn vì rất thánh.
Maria ! Linh hồn tôi ớn lạnh,
Run như run thần tử thấy long nhan,
Run như run hơi thở chạm tơ vàng...
Nhưng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến.
Lạy Bà là Đấng tinh tuyền thánh vẹn
Giàu nhân đức, giàu muôn hộc từ bi,
Cho tôi dâng lời cảm tạ phò nguy
Cơn lâm lụy vừa trải qua dưới thế.
Tôi cảm động rưng rưng hai dòng lệ:
Dòng thao thao như bất tuyệt của nguồn thơ.
Bút tôi reo như châu ngọc đền vua,
Trí tôi hớp bao nhiêu là khí vị...
Và trong miệng ngậm câu ca huyền-bí,
Và trong tay nắm một vạn hào-quang...
Tôi no rồi ơn võ lộ hòa chan.
Tấu lạy Bà, Bà rất nhiều phép lạ,
Ngọc Như Ý vô tri còn biết cả,
Huống chi tôi là Thánh thể kết tinh
Tôi ưa nhìn Bắc đẩu rạng bình minh,
Chiếu cùng hết khắp ba ngàn thế giới...
Sáng nhiều quá cho thanh âm vời vợi,
Thơm dường bao cho miệng lưỡi khong khen.
Hỡi Sứ thần Thiên Chúa Gabriel,
Khi người xuống truyền tin cho Thánh nữ,
Người có nghe xôn xao muôn tinh tú,
Người có nghe náo động cả muôn trời ?
Người có nghe thơ mầu nhiệm ra đời
Để ca tụng, - bằng hương hoa sáng láng,
Bằng tràng hạt, bằng Sao Mai chiếu rạng,
Một đêm xuân là rất đỗi anh linh ?
Đây rồi ! Đây rồi ! Chuỗi ngọc vàng kinh.
Thơ cầu-nguyện là thơ quân tử ý,
Trượng phu lời là Tông đồ triết lý,
Là Nguồn Trăng yêu mến Nữ Đồng Trinh
Là Nguồn Đau chầu lụy Nữ Đồng Trinh.
Cho tôi thắp hai hàng cây bạch lạp,
Khói nghiêm trang sẽ dâng lên tràn ngập
Cả Hàn giang và màu sắc thiên không,
Lút trí khôn và ám ảnh hương lòng
Cho sốt sắng, cho đê mê nguyền ước...
Tấu lạy Bà, lạy Bà đầy ơn phước,
Cho tình tôi nguyên vẹn tợ trăng rằm,
Thơ trong trắng như một khối băng tâm,
Luôn luôn reo trong hồn, trong mạch máu,
Cho vỡ lở cả muôn ngàn tinh đẩu,
Cho đê-mê âm nhạc và thanh hương,
Chim hay tên ngọc, đá biết tuổi vàng,
Lòng vua chúa cũng như lòng lê thứ
Sẽ ngây ngất bởi chưng thơ đầy ứ
Nguồn thiêng liêng yêu chuộng Mẹ Sầu-Bi
Phượng Trì ! Phượng Trì ! Phượng Trì ! Phượng Trì !
Thơ tôi bay suốt một đời chưa thấu,
Hồn tôi bay đến bao giờ mới đậu
Trên triều thiên ngời chói vạn hào quang ?
Hàn Mạc Tử
GIỚI THIỆU
VÀO ĐỀ ĐÊM HỢP XƯỚNG
“TRƯỜNG CA THÁNH NỮ ĐỒNG TRINH MARIA”
Lê Đình Bảng
Có thể nói Xuân Như Ý (1939) là tập thơ hay nhất trong toàn bộ sự nghiệp thi ca của Hàn Mạc Tử. Nó khắc hoạ một bước ngoặt về thi hứng, thi pháp và đặc biệt về “Tấm linh hồn thanh khiết” của Hàn (1). Nghĩa là, nhà thơ đã hoàn toàn đoạn tuyệt cái thế giới xô bồ của “những câu thơ tội lỗi” để toàn tâm toàn ý làm thơ cầu nguyện đúng với danh nghĩa là “thi sĩ của đạo quân Thánh Giá”(2). Nói như Hoài Thanh - Hoài Chân, “HMT đã dựng riêng một ngôi đền thờ Chúa… Có những câu thơ đẹp một cách lạ lùng, đọc lên như rưới vào hồn một nguồn sáng láng… Điều ấy chứng tỏ rằng đạo Thiên Chúa ở xứ này đã tạo ra một cái không khí có thể kết tinh lại thành thơ.”(3)
Nhưng, Xuân Như Ý, lạ lùng thay, chỉ là một cuốn sổ ghi chép, một tập thơ ở dạng di cảo (trên dưới 70 bài), chưa được sắp xếp để ấn hành. Thành thử ra, đã có một số dị bản (4) hoặc vài ba trường hợp bị suy diễn khác hẳn với dụng ý của tác giả(5). Điển hình bài “Ave Maria” mà đa phần các văn bản lại tự đặt cho nó một cái tên khác là “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”!
Bài thơ bất hủ này lần đầu tiên được in và trân trọng giới thiệu trên báo chí vào năm 1939: “Một bài thơ nhuốm đầy màu sắc đạo hạnh, rất hào hoa rung động, một bài thơ sáng láng, nóng hổi những tình cảm tràn trề của một tâm hồn đau thương khao khát Thiên Đàng”(6). Còn nhà viết văn học sử Vũ Ngọc Phan thì khẳng định HMT là “người Việt Nam ca ngợi Thánh Nữ Đồng Trinh Maria bằng thơ trước nhất, với một giọng rất chân thành. Thơ tôn giáo ra đời với HMT và lần đầu tiên thi ca Việt Nam được một nguồn hứng mới”(7).
Như vậy, có lẽ chẳng cần dẫn chứng thêm những nhận định rất kinh điển và thuyết phục về HMT từ phía ngự sử đài của văn học Việt Nam xuyên suốt dòng thời gian từ 1942 đến 1972 (8). Bởi trước sau gì thì Phanxicô Nguyễn Trọng Trí – nhà thơ HMT (1912 – 1940) của chúng ta vẫn cứ là người giáo dân rất hãn hữu trong cộng đồng dân Chúa Việt Nam đã sớm biết làm rạng danh Cha Cả trên trời và Hội Thánh bằng nén bạc văn hoá nghệ thuật. Không lạ gì đến nay, HMT gần như là một kỷ lục vô đối. Đã có hàng chục, hàng trăm công trình văn hoá nghệ thuật được thực hiện dưới nhiều thể loại về HMT, như: sách báo, hội thảo, âm nhạc, hội hoạ, điêu khắc, tuồng kịch, sân khấu, cải lương, điện ảnh, băng đĩa v.v. Riêng bài thơ Ave Maria – tự bản thảo – đã là một kiệt tác, xuất thần, cả về hình thức lẫn nội dung. Thậm chí đã vượt qua biên giới của quốc gia, khi người ta đặt nó lên ngang tầm với Ave Maria của Schubert hoặc La Vierge à midi của Paul Claudel.
“Maria, linh hồn tôi ớn lạnh
Run như run thần tử thấy long nhan
Run như run hơi thở chạm tơ vàng”
Vâng, hồn thơ HMT đã bay xa, bay cao để gặp gỡ cung bậc đồng cảm của âm nhạc. Thơ và nhạc chắp cánh cho nhau, làm nên cái đẹp để giải thoát, cứu rỗi con người. Xin hãy cùng tôi bơi ngược dòng sông, đi tìm ánh hồi quang vẫn như đang lấp lánh, gần gặn bên đây. Một thời chưa xa của âm nhạc và thi ca.
• Trong tay cây đại thụ âm nhạc Lê Thương, Ave Maria của HMT đã hóa thân thành trường ca Kinh Tụng Sinh Nhựt lần đầu tiên – qua trình diễn của ca sĩ Trần Văn Trạch và dàn nhạc Võ Đức Thu – đến với đông đảo công chúng tại rạp Nguyễn Văn Hảo, Sài Gòn. (9) Để rồi sau đó là những trích đoạn mang tên Kinh Dâng Lên do nhiều giọng ca tên tuổi của Saigon thể hiện.
• Ngày 11.11.1956, trường ca Ave Maria do nhạc sĩ Lê Quang Nhạc (1924-1968) phổ thơ và ca sĩ Bạch Yến biểu diễn trong Dạ hội Văn Hóa, nhân kỷ niệm năm thứ 16 ngày mất của HMT. (10)
• Noel 1957, trường ca Ave Maria của Hải Linh (Hợp xướng 4 bè, 6 phần) do ca đoàn Hồn Nước trình diễn tại nhà hát Thống Nhất, Saigòn. Một sự kiện chấn động trong đời sống văn hóa nghệ thuật, âm vang mãi về sau. (11)
• Ngày 21.11.1971, nhân Đại Hội Am Nhạc Công giáo do Hội Đồng Giám Mục Việt Nam tổ chức tại Saigòn, lần biểu diễn thành công thứ 2 của ca đoàn Hồn Nước với trường ca Ave Maria
Sau 1975, đó đây trong các lễ hội của nhà thờ xứ đạo, trường ca Ave Maria của Hải Linh vẫn cứ là kiệt tác mẫu mực và bất cô cầu bại.
Và đêm nay (04.7.2011) chúng ta lại được mời tham dự một bữa tối, đúng hơn là một bữa tiệc thơ và nhạc đầy ắp cảm xúc. Vẫn là ngôn ngữ thi ca Ave Maria của HMT năm nào (1939), nhưng được đồng cảm đồng điệu bởi Phạm Đức Huyến và Vũ Đình Ân, những thế hệ nhạc sĩ kế thừa luôn nặng lòng cùng nghệ thuật, muốn tiếp bước người xưa và gửi gắm chúng ta chút tình cỏ hoa.
Trường ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria
• Thơ – Hàn Mạc Tử
• Nhạc – Phạm Đức Huyến. Vũ Đình Ân
• Hợp xướng 4 giọng.
Gồm 10 Đoạn:
- Đoạn I: Ave Maria.
- Đoạn II: Song Lộc Triều Nguyên.
- Đoạn III: Đấng Tinh Truyền Thánh Vẹn.
- Đoạn IV: Bắc Đẩu Rạng Bình Minh.
- Đoạn V: Sứ Thần Thiên Chúa.
- Đoạn VI: Chuỗi Ngọc Vàng Kinh.
- Đoạn VII: Thơ Cầu Nguyện.
- Đoạn VIII: Hai Hàng Cây Bạch Lạp.
- Đoạn IX: Tấu Lạy Bà.
- Đoạn X: Phượng Trì – Thơ Tôi Bay.
Chú thích:
(1) “La Pureté de l’âme” là sáng tác duy nhất bằng Pháp văn và chót hết trong toàn bộ sự nghiệp thơ của Hàn Mạc Tử (1912-1940). Đây có thể được coi như một di chúc tinh thần của tác giả, được viết ra 8 ngày trước khi từ trần (11.11.1940) tại trại phong Qui Hòa, Qui Nhơn. Đã có nhiều bản dịch Việt ngữ của Trần Thanh Mại, Hoàng Trọng Miên, Hoàng Nghị và Phạm Đình Khiêm (1974).
Tháng 11.2010, nhân giỗ lần thứ 70 của Hàn Mạc Tử, nhà sách Đức Mẹ 38 Kỳ Đồng (Dòng Chúa Cứu Thế) có tổ chức thánh lễ – niệm hương cầu nguyện và phát hành tập”Như Hương Trầm Bay Lên” với nhiều bài viết có giá trị.
(2) Trong bài thơ “Đêm Xuân Cầu Nguyện”, Hàn Mạc Tử đã tự chọn cho mình một đường hướng sáng tác, đó là “làm thơ cầu nguyện” và khẳng định vai trò của một nhà thơ Công giáo.
(3) Thi Nhân Việt Nam, NXB Văn Học Hà Nội 1988.
(4) Thơ Hàn Mạc Tử, NXB Đông Phương 1942; NXB Tân Việt 1959.
(5) Chẳng hạn câu mở đầu bài thơ Ave Maria, “Như song lộc triều nguyên ơn phước cả” đã được suy diễn nhiều cách: Sóng biển dâng trào; như con nai khát tìm đến suối trong hoặc phúc lộc phù trợ…
(6) Tạp chí Trong Khuê Phòng số 96, trang 9, ngày 20.5.1939.
(7) Nhà Văn Hiện Đại, Q.3, trang 332.
(8) Trần Thanh Mại, Hoàng Trọng Miên, Chế Lan Viên, Bùi Tuân, Thái Văn Kiểm, Lê Tuyên, Lê Hữu Mục, Bùi Xuân bào, Võ Long Tê v.v.
(9) Kinh Tụng Sinh Nhựt được đăng trên tuần báo song ngữ Le Monde – Thế Giới số 10, Sài gon, Dec.1949. Phút Sau Cùng là một trong những trích đoạn do Trần văn Trạch hát.
(10) Buổi diễn này được tổ chức tại rạp hát của khách sạn Morin, Huế.
(11) Ngày 08.12.1970, trường ca Ave Maria của Hải Linh do ca đoàn nhà thờ Phanxicô hát (linh mục nhạc sĩ Duy Ân Mai chỉ huy và thực hiện) được xuất bản trên dĩa. Năm 1972, trường ca Ave Maria được Sai Gòn xuất bản; Một giờ hợp ca, Sàigon 1972.
______________________________________________
Cảm nhận về đêm ra mắt Trường Ca "Thánh Nữ Đồng Trinh Maria"
(bài viết của Maria Thủy Tiên)
Vào ngày 11/07- 17/07/2011 sắp tới khóa Ca Trưởng cấp I đợt II sẽ được tổ chức tại Trung Tâm Mục Vụ Tổng Giáo Phận Huế. Khóa Ca Trưởng lần đầu tiên được tổ chức tại Trung Tâm Mục Vụ Tổng Giáo Phận Huế từ ngày 10/01- 16/01/2011 vừa qua, đã khép lại với biết bao tâm tình tri ân cảm mến đến thầy Giuse Phạm Đức Huyến cùng với quý thầy cô Phụ Giáo.
Sắp đến khóa học Ca Trưởng đợt I lần II, nhưng chắc hẳn trong lòng mỗi học viên ở Huế và ngay cả quý thầy cô trong Ban Giảng Huấn vẫn còn dư âm về những kỷ niệm, những niềm vui và hạnh phúc khi đã thực hiện khóa Ca Trưởng đầu tiên trên vùng đất Thần Kinh này.
Trước khi giảng dạy Khóa Trưởng cấp I đợt II tại Tổng Giáo Phận Huế sắp tới, Giáo sư nhạc sĩ Giuse Phạm Đức Huyến đã cùng với Nhạc sĩ Vũ Đình Ân (một người học trò đã học lớp Sáng Tác và Ca Trưởng những năm 1981-1990) đã tổ chức ra mắt đêm Trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” tại Giảng đường Gioan Baotixita Phạm Minh Mẫn, Trung Tâm Mục Vụ Sài Gòn.
Với tất cả tình thương yêu và niềm ưu ái đặc biệt, thầy Huyến đã tạo điều kiện cho tôi đến Sài Gòn để tham dự đêm Trường Ca ca tụng Mẹ Maria đầy ý nghĩa này.
Chương trình ra mắt đêm Trường ca “Thánh nữ Đồng Trinh Maria” bắt đầu vào lúc 19h30, nhưng tôi đã cố ý đến trước hai tiếng đồng hồ để có dịp được tham quan và quan sát công việc chuẩn bị của mọi người như thế nào? Thật không ngờ!
Vừa bước vào hội trường, tôi đã bắt gặp ngay khung cảnh nhộn nhịp, tất bật của mọi người từ những anh lo âm thanh, quay phim chụp ảnh, những người lo đón tiếp, sắp xếp chỗ ngồi, tặng đĩa CD, phát sách.... và nhất là trên sân khấu các ca viên và nhạc công đang trong giờ cao điểm luyện tập. Đáng chú ý nhất vẫn là thầy Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân, có lẽ hai thầy đang trong tinh thần lo lắng và hồi hộp nhất.
Trong khi chờ đợi đến giờ trình tấu, tôi có cơ hội được gặp gỡ và trò chuyện cùng với chị Maria Goretti Phạm Thùy, con gái trưởng của thầy Huyến. Chị chia sẻ cùng tôi “Nhìn bố chị lo lắng và hồi hộp lắm! Bố đã dành rất nhiều tâm huyết cho chương trình tối nay. Bố chị làm việc với tinh thần rất cao và đầy trách nhiệm, cho nên mọi công việc bố chị làm các con và cách cháu trong gia đình đều ủng hộ hết mình”. Lắng nghe những lời chia sẻ của chị, tôi cảm nhận thầy Huyến không chỉ là một Giáo sư nhạc sĩ tài ba, có nhiều cống hiến cho nền Thánh Nhạc mà thầy còn làm gương sáng trong vai trò ở gia đình.
Nhìn chương trình được tổ chức với quy mô hoành tráng và chu đáo thế này. Tôi mới hỏi chị Thùy rằng: “ Suốt thời gian Thầy ở nước ngoài như vậy thì làm sao Thầy có thể trực tiếp luyện tập và chỉ huy dàn hợp xướng công phu như thế này?”. Chị Thùy đã không ngần ngại trả lời “Trong suốt mấy tháng luyện tập, anh Vũ Đình Ân đã phụ trách chỉ huy và cứ mỗi lần luyện tập là quay phim lại rồi gửi sang cho bố chị xem, có chỗ nào chưa đúng về tiết tấu hay ca từ...bố sẽ góp ý điều chỉnh lại cho hoàn thiện hơn”. Có thể vì lý do đó mà trước giờ trình diễn, Thầy hồi hộp và lo lắng hơn, thế nhưng trên khuôn mặt Thầy vẫn tỏ ra bình tĩnh, lạc quan, phó thác mọi sự trong tay Mẹ Maria La Vang.
Nghĩ đến chương trình sắp trình diễn, Thầy đã chia sẻ với tôi “ Con nhìn thấy đó, Thầy làm tất cả vì lòng yêu mến Mẹ Maria, yêu mến Giáo Hội và yêu mến Thánh nhạc”.
Nhìn vào hội trường lúc này, tôi cảm nghĩ biết bao nhiêu tâm huyết, công sức và vật chất Thầy đã đầu tư vào đêm Trường ca đầy ý nghĩa này, từ những bộ áo dài đồng phục dành cho nữ ca viên và áo quần veston dành cho nam ca viên đều được thầy Huyến quan tâm, trang bị cho họ.
Lúc này, đồng hồ trong hội trường đã điểm, đúng 19h30, cả hội trường chật ních người tham dự. Mặc dù cơn mưa chiều trên đường phố Sài Gòn kéo dài lâm râm nhưng đã không cản bước chân người tham dự, ngược lại nó khiến cho mỗi người gần lại nhau hơn như chính bầu khí trong hội trường này vậy.
Mở đầu chương trình, MC nhà thơ Lê Đình Bảng giới thiệu đến thành phần tham dự hôm nay có Đức Cha Phêrô Nguyễn Văn Đệ, GP Thái Bình, Đức Cha Giuse Vũ Văn Thiên, GP Hải Phòng, Đức Cha Phêrô Nguyễn Văn Khảm, phụ tá TGP Sài Gòn, cha Gioan Nguyễn Văn Minh, nguyên Tổng thư ký Ủy Ban Thánh Nhạc trước năm 1975, cha Phêrô Nguyễn Văn Hiền, PGĐ Trung Tâm, cha Rôcô Nguyễn Duy, tổng thư ký Uỷ ban Thánh Nhạc trực thuộc Hội Đồng Giám Mục Việt Nam và nhiều nhạc sĩ, các ca trưởng, quý nam nữ tu sĩ và thân hữu gần xa.
Mặc dù không đến được với đêm Trường Ca, Đức Cha Phaolô Nguyễn Văn Hòa, nguyên Chủ tịch Uỷ ban Thánh Nhạc, Đức Cha Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản - Chủ tịch Ủy ban Thánh Nhạc - và linh mục nhạc sĩ Kim Long đã gửi điện thư chúc mừng đến Thầy Giuse Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân.
Tiếp đến, nhà thơ Lê Đình Bảng đã ngược dòng lịch sử, cùng mọi người trong hội trường ôn lại những móc son của Trường ca Ave Maria hôm nay.
Bài thơ bất hủ “Ave Maria” của thi sĩ Hàn Mạc Tử sáng tác năm 1939, nằm trong tập thơ mới “Xuân như ý” đã làm rung động bao tâm hồn. Theo tác phẩm "Hàn Mạc Tử Anh Tôi" (Nhà xuất bản Văn Nghệ, Sàigòn, 1991), tác giả là ông Nguyễn Bá Tín, em trai nhà thơ, tiết lộ thì một biến cố bất ngờ đã ghi sâu trong suốt cuộc đời anh của ông. Trong một lần hai anh em tắm biển, anh ông sắp bị chết đuối! Từ biến cố này về sau, Hàn Mặc Tử rất sợ nước, ít khi tắm giặt! Và lúc trưởng thành, kỷ niệm sợ hãi thời niên thiếu này được diễn tả qua những dòng thơ bất hủ với hồn thơ nồng nàn tha thiết nguyện cầu trong thi phẩm "Ave Maria".
Năm 1942, nhà phê bình Vũ Ngọc Phan, trong bộ Nhà Văn Hiện Ðại, tập III, khi nhận định về Nhà Thơ Hàn Mạc Tử đã viết: "Hàn Mạc Tử có lẽ là người Việt Nam đầu tiên làm thơ ca ngợi Thánh Nữ Ðồng Trinh Maria và Chúa Giêsu. Ông ca tụng đạo Công Giáo với một giọng rất chân thành. Ðây là lần đầu tiên thi ca Việt Nam thấy được một nguồn cảm hứng mới. Tôi dám chắc rồi đây sẽ còn nhiều thi sĩ Việt Nam đi tìm nguồn cảm hứng trong đạo giáo và đưa thi ca Việt Nam vào con đường triết học."
Chính điều đó, đã có vài nhạc sĩ đồng cảm với những cung bậc thi ca của hồn thơ thi sĩ Hàn Mặc Tử. Theo tìm hiểu của nhà thơ Lê Đình Bảng thì cây đại thụ âm nhạc Lê Thương chuyển thể bài thơ này thành trường ca “Kinh Tụng Sinh Nhựt”. Ca sĩ Trần Văn Trạch và dàn nhạc Võ Đức Thu biểu diễn lần đầu tiên trước đông đảo công chúng tại rạp Nguyễn Văn Hảo (Sài Gòn). Sau đó những trích đoạn mang tên “Kinh Dâng Lên” do nhiều giọng ca tên tuổi của Sài Gòn thể hiện. Ngày 11.11.1956, trường ca “Ave Maria” do nhạc sĩ Lê Quang Nhạc phổ thơ với giọng hát của ca sĩ Bạch Yến trình bày tại Dạ hội Văn hóa, nhân kỷ niệm 16 năm mất của Hàn Mạc Tử. Noel năm 1967, trường ca “Ave Maria” 6 phần của nhạc sĩ Hải Linh do ca đoàn Hồn Nước hợp xướng 4 bè tại nhà hát Thống Nhất (Sài Gòn) gây tiếng vang lớn. Ngày 21.11.1971, nhân Đại hội Âm nhạc Công giáo do Hội đồng Giám mục miền Nam Việt Nam tổ chức, ca đoàn Hồn Nước đã biểu diễn thành công lần thứ 2 trường ca này.
Và để kế thừa, tiếp bước các bậc thầy của mình, hơn 70 năm sau, bài thơ “Ave Maria” của Hàn Mạc Tử được hai nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và Vũ Đình Ân chuyển thể thành Trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” với một sắc thái mới. Hơn hai năm thai nghén, từ 2008, hai nhạc sĩ tuy ở xa nhau nửa vòng trái đất nhưng đã cùng nhau viết hợp xướng trên phần đệm pianô, có dàn nhạc giao hưởng mang tính cách quy mô hơn. Giáo sư Phạm Đức Huyến năm nào cũng về Việt Nam và đã có nhiều tác phẩm viết chung với nhạc sĩ Vũ Đình Ân, người học trò cũ của Thầy. Cả hai thầy trò đã phối hợp nhịp nhàng, ăn khớp với nhau để cho hoàn chỉnh ca từ lẫn cung giọng, với mục đích giới thiệu bằng âm nhạc một tác phẩm bất hủ của thi ca Công giáo ngợi ca Mẹ Maria.
Đúng vào tối ngày 04/07/2011, tác phẩm trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” được ra mắt lần đầu tiên tại hội trường Gioan Baotixita, Trung tâm Mục vụ giáo phận TP.HCM. Ðối với thầy Huyến, đây là một biến cố quan trọng trên bước đường phục vụ Chúa qua Thánh Nhạc liên tục trong gần 40 năm, qua các lớp Huấn Luyện Ca Trưởng và các lớp Sáng Tác.
Tác phẩm Trường ca được thực hiện một cách quy mô với dàn nhạc gồm 30 nhạc công trình diễn thành thạo nhiều loại nhạc cụ phong phú, hiện đại, cùng hòa tấu với dàn hợp xướng 4 bè, gồm 120 ca viên đến từ ca đoàn Thiên Thanh (giáo xứ Vườn Xoài hạt Tân Định), Cecilia (giáo xứ Thạch Đà, hạt Xóm Mới), Thánh Linh (giáo xứ Tân Thành hạt Tân Sơn Nhì), ca đoàn giáo xứ Phú Bình (hạt Phú Thọ)... kết hợp với học viên các lớp ca trưởng năm 1, năm 2, năm 3 tại dòng Chúa Cứu Thế (38 Kỳ Đồng Q.3) và hai giọng ca đảm trách phần lĩnh xướng là Trần Ngọc và Tâm Linh.
Dàn hợp xướng dưới sự chỉ huy luân phiên của hai thầy trò, đã khiến cho cả hội trường chìm sâu trong lời cầu nguyện qua 10 đoạn của Trường Ca, với các chủ đề: Ave Maria, Song lộc triều nguyên, Đầng tinh tuyền thánh vẹn, Bắc Đẩu rạng bình minh, Sứ thần Thiên Chúa, Chuỗi ngọc vàng kinh, Thơ cầu nguyện, Hai hàng cây bạch lạp, Tấu lạy Bà, Phượng trì - Thơ tôi bay.
Trước mỗi phân đoạn, nhà thơ Lê Đình Bảng đã dừng lại ít phút để dẫn mọi người đi vào nội dung của tác phẩm bằng những nhận định sâu sắc, ý nghĩa.
Tôi chợt thấy, nay thầy Huyến đã bước qua tuổi “Thất thập cổ lai hy”, nhưng vẫn trẻ trung, phong thái thanh thoát, nhẹ nhàng, yêu đời. Trước lúc kết thúc phần chỉ huy hợp xướng của mình, Thầy khiêm tốn chia sẻ tâm tình của mình trong niềm xúc động đến nghẹn ngào, Thầy tri ân đến Qúy Đức Cha, quý linh mục nhạc sĩ, quý tu sĩ, cộng đoàn dòng tu, các nhạc sĩ, ca trưởng, những người bạn cùng các học trò… trong nước cũng như ngoài nước đã vì yêu mến Mẹ Maria, yêu mến Giáo Hội và nhất là yêu mến Giáo sư, nhạc sĩ Phạm Đức Huyến, nhạc sĩ Vũ Đình Ân trong đêm ra mắt “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” này. Những bó hoa tươi thắm, chứa đựng bao lòng yêu mến từ những người dự được trao tặng đến Thầy và nhạc sĩ Vũ Đình Ân.
Đây quả thật là một đóng góp của giáo sư nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân một cách thiết thực cho nền âm nhạc Công giáo trong việc Ca tụng Mẹ Maria. Đêm ra mắt “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” kết thúc trong niềm vui mừng dạt dào cảm xúc của người dự, dường như mọi người đã cùng với hai thầy trò của Thầy Huyến vừa bước vào một giờ cầu nguyện sốt sắng với Mẹ Maria và cùng sống lại hồn thơ của thi sĩ Hàn Mặc Tử.
Tôi cũng như mọi người ra về với một tâm hồn dạt dào cảm xúc, bởi những con người nghệ sĩ, nhạy bén trước những lời thơ ý nhạc. Nhà thơ Chế Lan Viên đã nói quả quyết: “Tôi xin hứa hẹn với các người rằng, mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia sẽ biến tan đi, và còn lại của cái thời kỳ này, chút gì đáng kể đó là Hàn Mạc Tử”.
Giờ đây, trong tâm hồn tôi vẫn còn vang vọng lời ca:
“MARIA! Linh hồn tôi ớn lạnh.
Run như run thần tử thấy long nhan,
Run như run hơi thở chạm tơ vàng...
Nhưng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến...”
_______________________________________
Tôi tham dự đêm Trường Ca "Thánh Nữ Đồng Trinh Maria"
(bài viết của Maria Vũ Loan)
Tối ngày 04/7/2011, dù trời mưa lâm râm nhưng vẫn có nhiều người đến Trung Tâm Mục Vụ Sài Gòn để tham dự “Đêm biểu diễn Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” do Giáo sư – Nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân hân hạnh giới thiệu.
Vừa bước vào hội trường, người được mời tham dự đều nhận được món quà là một đĩa CD trình bày tác phẩm với hợp xướng 4 giọng & phần đệm Piano do ca đoàn Thiên Thanh thực hiện, làm người dự thấy vui vì có thể mang về cho người thân cùng thưởng thức tác phẩm âm nhạc ca ngợi vẻ đẹp thánh thiện tuyệt vời của Đức Maria.
Trước khi chương trình bắt đầu, MC – Nhà thơ Lê Đình Bảng đã nói sơ qua tác phẩm mới này. Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria là bài thơ của Hàn Mạc Tử được hai nhạc sĩ nói trên phổ nhạc và đây là lần đầu tiên được ra mắt tại Sài Gòn. Sau đó MC giới thiệu đến tham dự hôm nay có Đức Cha Pet. Nguyễn Văn Đệ, GP Thái Bình, Đức Cha Pet. Vũ Văn Thiên, GP Hải Phòng, Đức Cha Pet. Nguyễn Văn Khảm, phụ tá TGP Sài Gòn, cha Gioan Nguyễn Văn Minh, nguyên Tổng thư ký Ủy Ban Thánh Nhạc trước năm 1975, cha Pet Nguyễn Văn Hiền, PGĐ Trung Tâm, cha Rôcô Nguyễn Duy, trưởng Ban Thánh Nhạc GP và nhiều quan khách, các ca trưởng, quí tu sĩ và thân hữu.
Diễn tả Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria có dàn hợp xướng bốn bè với 120 ca viên của ca đoàn Thiên Thanh (gx Vườn Xoài), ca đoàn Cécilia (gx Thạch Đà), ca đoàn Thánh Linh (gx Tân Thành) và ca đoàn giáo xứ Phú Bình. Đặc biệt là nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh với 30 nhạc công, sử dụng thành thạo 14 loại nhạc cụ, tất cả đã phục vụ nhiệt tình cho đêm công diễn này sau bốn tháng tập luyện.
Dàn hợp xướng dẫn đưa người dự qua mười đoạn của tác phẩm:
Đoạn I: Ave Maria
Đoạn II: Song Lộc Triều Nguyên
Đoạn III: Đấng Tinh Tuyền Thánh Vẹn
Đoạn IV: Bắc Đẩu Rạng Bình Minh
Đoạn V: Sứ Thần Thiên Chúa
Đoạn VI: Chuỗi Ngọc Vàng Kinh
Đoạn VII: Thơ Cầu Nguyện
Đoạn VIII: Hai Hàng Cây Bạch Lạp
Đoạn IX: Tấu Lạy Bà
Đoạn X: Phượng Trì – Thơ Tôi bay
Hai giọng ca đảm trách phần lĩnh xướng là Trần Ngọc và Tâm Linh, vẻ trẻ trung của nam thanh nữ tú và giọng hát cao vút, khỏe mạnh như làm cho vẻ đẹp của tác phẩm được sắc nét thêm. Trước một số phân đoạn, MC- nhà thơ Lê Đình Bảng đã dẫn giải người dự vào nội dung tác phẩm.
Từ bài thơ Ave Maria được thi sĩ Hàn Mạc Tử sáng tác năm 1939, GS - NS Phạm Đức Huyến và NS Vũ Đình Ân chuyển thể thành trường ca với một sắc thái mới, được ấp ủ từ năm 2008. Hai nhạc sĩ cùng nhau viết hợp xướng trên phần đệm piano, có dàn nhạc giao hưởng, mang tính cách qui mô hơn nhằm giới thiệu bằng âm nhạc một tác phẩm bất hủ của thi ca Công giáo, ca ngợi Đức Maria. (trước đây nhạc sĩ Lê Thương, nhạc sĩ Lê Quang Nhạc, nhạc sĩ Hải Linh cũng chuyển thể bài thơ Ave Maria thành trường ca).
Trước đoạn IV, GS– NS Phạm Đức Huyến đã chia sẻ tâm tình của ông, một tâm tình xúc động khi nhìn thấy hội trường kín người đến tham dự, những bầu bạn của ngày xưa, các học trò ở Châu Âu, ở Hoa Kỳ cũng có mặt; rồi hoa, lời chúc mừng của linh mục - nhạc sĩ Kim Long, của Đức Cha Nguyễn Văn Hòa…
Ai đã từng đọc, cảm nhận đỉnh cao cái hay của thơ Hàn Mạc Tử thì dễ dâng trào cảm xúc khi những vần thơ ấy biến thành những giai điệu, trầm bổng mà ngợi ca một người phụ nữ được Thiên Chúa mặc cho vẻ đẹp thánh thiện, rạng ngời mà trăng sao, tinh tú vốn lộng lẫy trong vũ trụ tối tăm cũng không sánh bằng.
Mười phân đoạn chấm dứt trong tiếng vỗ tay vang dội. Hoa không nói hết vẻ tươi thắm trên khuôn mặt của hai tác giả, lời cảm ơn của vị đại diện cho người tham dự nói bao nhiêu cũng không tràn đầy.
Lời chào hỏi, những cái bắt tay tạm biệt làm mọi người như ấm lại vì bên ngoài trời lại bắt đầu mưa to.
Ban đêm, những xe tải có đến 18 bánh đi vội vã trên các con đường Sài Gòn đang trơn trượt dưới cơn mưa Nhưng đêm nay, nhiều người từ Trung Tâm Mục Vụ rẽ ra những con đường khác nhau nhưng lòng ai cũng ấm lại vì những giai điệu ca tụng Đức Maria như còn đọng lại trong lòng.
(bài viết của PM. Cao Huy Hoàng)
Tôi muốn gọi đêm nay, 4-7, tại Hội Trường GB Phạm Minh Mẫn, TGP Sài gòn, là “Đêm Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, hơn là “Đêm Biểu Diễn Hợp Xướng Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”. Ước muốn ấy không vì câu chữ dài dòng hay ngắn gọn, không vì đêm nay nhằm một lễ kính Mẹ Maria của lịch phụng vụ, không vì Mẹ Maria đang hiện ra, càng không phải vì đêm hợp bích vuông tròn đôi uyên ương Thơ Nhạc, nhưng là vì tôi tin chân dung cực thánh, cực tinh, cực sạch của “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đang bao trùm cả một hội trường có đến hơn 700 con người yêu mến Mẹ với cõi lòng khát khao nên tinh tuyền sáng láng. Đêm của những con người Việt Nam yêu mến Mẹ hiệp nhau nên một tâm nguyện trong bản hợp xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, thơ Hàn Mạc Tử, Nhạc Gs. Ns. Phạm Đức Huyến và Ns. Vũ Đình Ân.
Xem hình ảnh
Từ hàng ghế đầu tiên, chúng tôi có thể nhìn thấy nụ cười duyên dáng của Đức GM Phêrô Nguyễn Văn Khảm, Giám Mục Phụ Tá Sài Gòn; niềm vui hạnh ngộ của Đức GM Phê-rô Nguyễn Văn Đệ, GM GP Thái Bình, người vẫn “xin cho tôi các linh hồn”; khuôn mặt rạng rỡ của Đức GM Giuse Vũ Văn Thiên, GM GP Hải Phòng; và những ánh mắt thân tình của quí Lm.Ns. Roco Nguyễn Duy, TTK BTN TQ; Lm. Ns Gioan Nguyễn Văn Minh, cựu TTK UBTNTQ trước năm 1975; Lm. Ns. Mi Trầm, nguyên TTK BTN TQ; cha Phêrô Nguyễn Văn Hiền, PGĐ TTMV, quí Linh mục trong và ngoài GP Sài gòn; Lm. Nhạc Sĩ Vương Diệu và Nhạc Đoàn Lê Bảo Tịnh; Ban Thánh Nhạc các Giáo Phận; đông đảo các Nam Tu các Dòng; các Nhạc sĩ công giáo, và các Nhạc Sĩ, Nghệ Sĩ không công giáo; học viên các Khóa Ca Trưởng tại Việt Nam, Mỹ và Đan Mạch; các ca trưởng, ca viên các ca đoàn, và đông đảo cộng đoàn dân Chúa.
Tất cả đang lắng lòng chờ đợi, cho âm thanh thánh đức ngập tràn, hay đúng hơn, cho hào quang sáng láng của “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” rợp bóng.
19g45, Nhà Thơ, Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng, cũng là người dẫn chương trình đêm nay, mở lời chào và giới thiệu long trọng quí Đức Cha, quí Cha, quí khách, đồng thời, ông cũng đã chuyển tấm lòng và lời chúc mừng của quí Đức Cha Phaolô Nguyễn Văn Hòa, nguyên CT UBTNTQ, Đức Cha Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản, CT UBTNTQ, Cha Kim Long Phó CTUBTNTQ đến hai tác giả phổ thơ, đến Ban Tổ Chức và mọi người.
Sau đó, ông giới thiệu về con người Nhà Thơ Hàn Mạc Tử và Tập Thơ “Xuân Như Ý”, cách riêng, bài thơ “Ave Maria” mà “đa phần các văn bản lại tự đặt cho nó một cái tên khác là “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”!
Bài thơ bất hủ này lần đầu tiên được in và trân trọng giới thiệu trên báo chí vào năm 1939: “Một bài thơ nhuốm đầy màu sắc đạo hạnh, rất hào hoa rung động, một bài thơ sáng láng, nóng hổi những tình cảm tràn trề của một tâm hồn đau thương khao khát Thiên Đàng” (Tạp chí Trong Khuê Phòng số 96, trang 9, ngày 20.5.1939) Còn nhà viết văn học sử Vũ Ngọc Phan thì khẳng định HMT là “người Việt Nam ca ngợi Thánh Nữ Đồng Trinh Maria bằng thơ trước nhất, với một giọng rất chân thành. Thơ tôn giáo ra đời với HMT và lần đầu tiên thi ca Việt Nam được một nguồn hứng mới” (“Nhà Văn Hiện Đại”, Q.3, trang 332) (Lê Đình Bảng, Bài giới thiệu).
Vâng, có thể nói: “Ave Maria”, bài thơ xuất thần của Hàn Mạc Tử, đã chạm tới Thiên Chúa từ nỗi khát khao trong đau thương cùng cực, đã chạm đến nguồn thánh thiện như tơ vàng trọng thể của Đức Nữ Đồng Trinh, để mặc lấy cho ngôn ngữ thi ca một trang phục khải huyền mà vừa chân thực tự cõi lòng thơ vút lên, lại vừa thánh thiện tinh tuyền lộng lẫy từ trời cao phủ xuống.
Bài thơ Ave Maria đã làm rúng động một thế hệ văn học Việt Nam và cuốn hút bao tâm hồn say thơ say mến Mẹ, không kể là lương hay giáo. Bài thơ có cái Hương Thần Khí vừa dịu dàng vừa mãnh liệt để vừa dâng lên Đức Trinh Nữ Maria lại cũng vừa giới thiệu Mẹ Đồng Trinh cho cả và thiên hạ mến yêu cung chúc.
Nhà Biên Khảo, MC Lê Đình Bảng còn cho biết bài thơ đã được nhiều Nhạc Sĩ phổ nhạc và đã được biểu diễn nhiều lần, nhưng cho tới nay, “trường ca Ave Maria của Hải Linh vẫn cứ là kiệt tác mẫu mực và bất cô cầu bại” (xin xem thêm bài Giới Thiệu của Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng tiếp ngay sau bài nầy).
Nhận xét “bất cô cầu bại” quả là chí lý, vì “Trường Ca Ave Maria” của Hải Linh và phần biểu diễn Hợp Xướng của Ca Đoàn Hồn Nước tại nhà hát Thống Nhất Sài gòn từ năm 1957, vẫn còn vang vọng trong tâm hồn mọi người, nhất là nơi những ca trưởng, ca viên đã từng thuộc lòng từ mỗi phân đoạn, mỗi ca từ, từ dòng nhạc, đến cả cách diễn cảm tới mức say mến, ngất trí như tác giả khi viết bài thơ bất tử này.
Người Công Giáo có thể hãnh diện vì loại hình Hợp Xướng trong Thánh Ca Công Giáo dẫn đến sự đạt đỉnh siêu phàm của một kết hợp, một giao duyên đất trời cách nhiệm lạ.
Hơn thế nữa, nếu một ca khúc phổ thơ với một giai điệu đơn thuần để bất kỳ một ai đó có thể tiến dâng lời ca ngợi lên Thiên Chúa, hay sẻ chia nỗi niềm cách riêng lẻ, cách lặng thầm kín đáo, và đôi khi cũng lạc loài bơ vơ, thì bản Hợp Xướng Phổ Thơ phải là một hài hòa của muôn tầng âm thanh vũ trụ, phải là một kết hợp toàn bích của những tâm hồn, phải được thể hiện với một tính hiệp nhất toàn vẹn và nhất là, Hợp Xướng Công Giáo, phải hòa cùng âm thanh siêu phàm cực thánh của Thiên Quốc chỉ nghe được bằng đức tin vững chắc và đức mến nồng nàn.
Cũng bài thơ “Ave Maria” bất hủ ấy, được Gs. Ns Phạm Đức Huyến và Ns Vũ Đình Ân cưu mang gần năm năm trời và hình thành Bản Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”, mà hôm nay chính thức ra mắt. Hẳn là, không vì trình bày một vốn học về âm nhạc, hay vì để làm phai mờ đi dấu ấn tuyệt vời “Ave Maria” của cố Ns. Hải Linh, nhưng thiết tưởng vì sự thôi thúc của Thánh Thần mãnh liệt tự bên trong để: bảo lưu, kế thừa và phát triển kho tàng hợp xướng của Thánh Ca Việt Nam. Vì thế, nét mới trong “Trường ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” có thể nói là ơn Chúa Thánh Thần, và như một bức họa âm thanh trong xã hội âm nhạc mới, cách nào đó, biểu lộ lòng mến của ngàn năm thứ ba giữa nhiều thăng trầm hơn, nhiều thách đố hơn, nhiều uẩn khúc hơn.
Vào chương trình, Gs Ns. Phạm Đức Huyến và Ns. Vũ Đình Ân thay nhau điều khiển dàn hợp xướng gồm 30 nhạc công phối hợp của Nhạc Viện Sài Gòn và Đài Truyền Hình Thành Phố, với 14 loại nhạc cụ như piano, flute, clarinet, trumpet, trombone, timpani, cymbal, tambore, triangolo, violon, viola, cello, contrebass, cùng hòa tấu với dàn hợp xướng 4 bè, gồm 120 ca viên đến từ ca đoàn Thiên Thanh (giáo xứ Vườn Xoài hạt Tân Định), Cecilia (giáo xứ Thạch Đà, hạt Xóm Mới), Thánh Linh (giáo xứ Tân Thành hạt Tân Sơn Nhì), ca đoàn giáo xứ Phú Bình (hạt Phú Thọ)... kết hợp với học viên các lớp ca trưởng của Thầy Huyến năm 1, năm 2, năm 3 tại dòng Chúa Cứu Thế (38 Kỳ Đồng Q.3) và hai ca sĩ lĩnh xướng: Trần Ngọc và Tâm Linh.
10 phân đoạn được trình bày. Mỗi phân đoạn một tâm tình, một xúc cảm, một đê mê ngây ngất rất riêng trong một điểm chung là Yêu Mến Ca Tụng Mẹ Đồng Trinh Maria cực thánh, cực linh, cực tinh tuyền vẹn sạch.
Cái thú vị tuyệt vời của Bài Hợp Xướng là khán giả không còn quá chú tâm đến cách đánh nhịp của ca trưởng, nhưng chính cách thể hiện hiệp nhất của một “khối băng trinh”: ca trưởng, dàn nhạc, ca viên, lĩnh xướng, âm thanh…làm cho mỗi người tham dự được hòa mình vào trong một không gian ắp tràn âm thanh thánh đức huyền diệu, như chính mình đang thốt lên lời ca tụng tự đáy lòng sâu thẳm. Thiết tưởng, đó chính là sự thành công của những Bài Hợp Xướng, và cụ thể là Bài Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đêm nay.
Bài Hợp Xướng “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đã chấm dứt trong tiếng vỗ tay chúc mừng nồng nhiệt. Và cũng chính lúc nầy đây, mọi người mới thực sự trầm lắng tâm tư để nghe “đêm Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” đang mở ra trong cõi lòng mình. Chính Đức Maria Tinh Tuyền Thánh Vẹn sẽ đưa người vào giấc ngủ thánh thiện đêm nay, với lời ca tụng, tôn vinh và tri ân cảm tạ.
“Cho đê-mê âm nhạc và thanh hương,
Chim hay tên ngọc, đá biết tuổi vàng,
Lòng vua chúa cũng như lòng lê thứ
Sẽ ngây ngất bởi chưng thơ đầy ứ
Nguồn thiêng liêng yêu chuộng Mẹ Sầu-Bi”
Xin Tạ Ơn Chúa vì Người đã sinh ra Hàn Mạc Tử trong cuộc đời, Người đã nhận chìm thi sĩ tài hoa trong biển máu lệ cuộc đời, để chính trong đau thương cùng cực nhất, thi sĩ của Chúa đã được chạm vào các dấu đinh, vào vết đòng của Chúa Giêsu, mà phát tiết bao ngôn ngữ thi ca huyền bí, thần nhiệm nhờ lòng sốt sắng mến yêu đến ngây ngất Thánh Nữ Đồng Trinh Maria, Mẹ của Chúa Giêsu tử nạn, Mẹ của Hàn Mạc Tử khốn cùng.
Xin Tạ ơn Chúa vì Người đã chọn trong chúng con những tâm hồn sốt sắng mến yêu Mẹ Maria, những con người ngày đêm âm thầm phục vụ Chúa qua lời ca tiếng hát, để chắt lọc từ những phút ngất ngây thành bài ca dâng lên Thiên Chúa lời chúc tụng tôn vinh, bài ca tán dương Mẹ Thiên Chúa, “Mẹ Sầu Bi” đáng yêu chuộng vô ngần.
(Xin xem thêm bài giới thiệu của Nhà thơ, Nhà Biên Khảo Lê Đình Bảng được đính kèm sau đây)
BÀI THƠ - AVE MARIA
Như sóng lộc triều nguyên: ơn phước cả,
Dâng cao dâng thần nhạc sáng hơn trăng.
Thơm tho bay cho đến cõi Thiên đàng
Huyền diệu biến thành muôn kinh trọng thể.
Và Tổng lãnh Thiên-thần quỳ lạy Mẹ
Tung-hô câu đường-hạ ngớp châu sa.
Hương xông lên lời ca ngợi sum hòa:
Trí miêu duệ của muôn vì rất thánh.
Maria ! Linh hồn tôi ớn lạnh,
Run như run thần tử thấy long nhan,
Run như run hơi thở chạm tơ vàng...
Nhưng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến.
Lạy Bà là Đấng tinh tuyền thánh vẹn
Giàu nhân đức, giàu muôn hộc từ bi,
Cho tôi dâng lời cảm tạ phò nguy
Cơn lâm lụy vừa trải qua dưới thế.
Tôi cảm động rưng rưng hai dòng lệ:
Dòng thao thao như bất tuyệt của nguồn thơ.
Bút tôi reo như châu ngọc đền vua,
Trí tôi hớp bao nhiêu là khí vị...
Và trong miệng ngậm câu ca huyền-bí,
Và trong tay nắm một vạn hào-quang...
Tôi no rồi ơn võ lộ hòa chan.
Tấu lạy Bà, Bà rất nhiều phép lạ,
Ngọc Như Ý vô tri còn biết cả,
Huống chi tôi là Thánh thể kết tinh
Tôi ưa nhìn Bắc đẩu rạng bình minh,
Chiếu cùng hết khắp ba ngàn thế giới...
Sáng nhiều quá cho thanh âm vời vợi,
Thơm dường bao cho miệng lưỡi khong khen.
Hỡi Sứ thần Thiên Chúa Gabriel,
Khi người xuống truyền tin cho Thánh nữ,
Người có nghe xôn xao muôn tinh tú,
Người có nghe náo động cả muôn trời ?
Người có nghe thơ mầu nhiệm ra đời
Để ca tụng, - bằng hương hoa sáng láng,
Bằng tràng hạt, bằng Sao Mai chiếu rạng,
Một đêm xuân là rất đỗi anh linh ?
Đây rồi ! Đây rồi ! Chuỗi ngọc vàng kinh.
Thơ cầu-nguyện là thơ quân tử ý,
Trượng phu lời là Tông đồ triết lý,
Là Nguồn Trăng yêu mến Nữ Đồng Trinh
Là Nguồn Đau chầu lụy Nữ Đồng Trinh.
Cho tôi thắp hai hàng cây bạch lạp,
Khói nghiêm trang sẽ dâng lên tràn ngập
Cả Hàn giang và màu sắc thiên không,
Lút trí khôn và ám ảnh hương lòng
Cho sốt sắng, cho đê mê nguyền ước...
Tấu lạy Bà, lạy Bà đầy ơn phước,
Cho tình tôi nguyên vẹn tợ trăng rằm,
Thơ trong trắng như một khối băng tâm,
Luôn luôn reo trong hồn, trong mạch máu,
Cho vỡ lở cả muôn ngàn tinh đẩu,
Cho đê-mê âm nhạc và thanh hương,
Chim hay tên ngọc, đá biết tuổi vàng,
Lòng vua chúa cũng như lòng lê thứ
Sẽ ngây ngất bởi chưng thơ đầy ứ
Nguồn thiêng liêng yêu chuộng Mẹ Sầu-Bi
Phượng Trì ! Phượng Trì ! Phượng Trì ! Phượng Trì !
Thơ tôi bay suốt một đời chưa thấu,
Hồn tôi bay đến bao giờ mới đậu
Trên triều thiên ngời chói vạn hào quang ?
Hàn Mạc Tử
GIỚI THIỆU
VÀO ĐỀ ĐÊM HỢP XƯỚNG
“TRƯỜNG CA THÁNH NỮ ĐỒNG TRINH MARIA”
Lê Đình Bảng
Có thể nói Xuân Như Ý (1939) là tập thơ hay nhất trong toàn bộ sự nghiệp thi ca của Hàn Mạc Tử. Nó khắc hoạ một bước ngoặt về thi hứng, thi pháp và đặc biệt về “Tấm linh hồn thanh khiết” của Hàn (1). Nghĩa là, nhà thơ đã hoàn toàn đoạn tuyệt cái thế giới xô bồ của “những câu thơ tội lỗi” để toàn tâm toàn ý làm thơ cầu nguyện đúng với danh nghĩa là “thi sĩ của đạo quân Thánh Giá”(2). Nói như Hoài Thanh - Hoài Chân, “HMT đã dựng riêng một ngôi đền thờ Chúa… Có những câu thơ đẹp một cách lạ lùng, đọc lên như rưới vào hồn một nguồn sáng láng… Điều ấy chứng tỏ rằng đạo Thiên Chúa ở xứ này đã tạo ra một cái không khí có thể kết tinh lại thành thơ.”(3)
Nhưng, Xuân Như Ý, lạ lùng thay, chỉ là một cuốn sổ ghi chép, một tập thơ ở dạng di cảo (trên dưới 70 bài), chưa được sắp xếp để ấn hành. Thành thử ra, đã có một số dị bản (4) hoặc vài ba trường hợp bị suy diễn khác hẳn với dụng ý của tác giả(5). Điển hình bài “Ave Maria” mà đa phần các văn bản lại tự đặt cho nó một cái tên khác là “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria”!
Bài thơ bất hủ này lần đầu tiên được in và trân trọng giới thiệu trên báo chí vào năm 1939: “Một bài thơ nhuốm đầy màu sắc đạo hạnh, rất hào hoa rung động, một bài thơ sáng láng, nóng hổi những tình cảm tràn trề của một tâm hồn đau thương khao khát Thiên Đàng”(6). Còn nhà viết văn học sử Vũ Ngọc Phan thì khẳng định HMT là “người Việt Nam ca ngợi Thánh Nữ Đồng Trinh Maria bằng thơ trước nhất, với một giọng rất chân thành. Thơ tôn giáo ra đời với HMT và lần đầu tiên thi ca Việt Nam được một nguồn hứng mới”(7).
Như vậy, có lẽ chẳng cần dẫn chứng thêm những nhận định rất kinh điển và thuyết phục về HMT từ phía ngự sử đài của văn học Việt Nam xuyên suốt dòng thời gian từ 1942 đến 1972 (8). Bởi trước sau gì thì Phanxicô Nguyễn Trọng Trí – nhà thơ HMT (1912 – 1940) của chúng ta vẫn cứ là người giáo dân rất hãn hữu trong cộng đồng dân Chúa Việt Nam đã sớm biết làm rạng danh Cha Cả trên trời và Hội Thánh bằng nén bạc văn hoá nghệ thuật. Không lạ gì đến nay, HMT gần như là một kỷ lục vô đối. Đã có hàng chục, hàng trăm công trình văn hoá nghệ thuật được thực hiện dưới nhiều thể loại về HMT, như: sách báo, hội thảo, âm nhạc, hội hoạ, điêu khắc, tuồng kịch, sân khấu, cải lương, điện ảnh, băng đĩa v.v. Riêng bài thơ Ave Maria – tự bản thảo – đã là một kiệt tác, xuất thần, cả về hình thức lẫn nội dung. Thậm chí đã vượt qua biên giới của quốc gia, khi người ta đặt nó lên ngang tầm với Ave Maria của Schubert hoặc La Vierge à midi của Paul Claudel.
“Maria, linh hồn tôi ớn lạnh
Run như run thần tử thấy long nhan
Run như run hơi thở chạm tơ vàng”
Vâng, hồn thơ HMT đã bay xa, bay cao để gặp gỡ cung bậc đồng cảm của âm nhạc. Thơ và nhạc chắp cánh cho nhau, làm nên cái đẹp để giải thoát, cứu rỗi con người. Xin hãy cùng tôi bơi ngược dòng sông, đi tìm ánh hồi quang vẫn như đang lấp lánh, gần gặn bên đây. Một thời chưa xa của âm nhạc và thi ca.
• Trong tay cây đại thụ âm nhạc Lê Thương, Ave Maria của HMT đã hóa thân thành trường ca Kinh Tụng Sinh Nhựt lần đầu tiên – qua trình diễn của ca sĩ Trần Văn Trạch và dàn nhạc Võ Đức Thu – đến với đông đảo công chúng tại rạp Nguyễn Văn Hảo, Sài Gòn. (9) Để rồi sau đó là những trích đoạn mang tên Kinh Dâng Lên do nhiều giọng ca tên tuổi của Saigon thể hiện.
• Ngày 11.11.1956, trường ca Ave Maria do nhạc sĩ Lê Quang Nhạc (1924-1968) phổ thơ và ca sĩ Bạch Yến biểu diễn trong Dạ hội Văn Hóa, nhân kỷ niệm năm thứ 16 ngày mất của HMT. (10)
• Noel 1957, trường ca Ave Maria của Hải Linh (Hợp xướng 4 bè, 6 phần) do ca đoàn Hồn Nước trình diễn tại nhà hát Thống Nhất, Saigòn. Một sự kiện chấn động trong đời sống văn hóa nghệ thuật, âm vang mãi về sau. (11)
• Ngày 21.11.1971, nhân Đại Hội Am Nhạc Công giáo do Hội Đồng Giám Mục Việt Nam tổ chức tại Saigòn, lần biểu diễn thành công thứ 2 của ca đoàn Hồn Nước với trường ca Ave Maria
Sau 1975, đó đây trong các lễ hội của nhà thờ xứ đạo, trường ca Ave Maria của Hải Linh vẫn cứ là kiệt tác mẫu mực và bất cô cầu bại.
Và đêm nay (04.7.2011) chúng ta lại được mời tham dự một bữa tối, đúng hơn là một bữa tiệc thơ và nhạc đầy ắp cảm xúc. Vẫn là ngôn ngữ thi ca Ave Maria của HMT năm nào (1939), nhưng được đồng cảm đồng điệu bởi Phạm Đức Huyến và Vũ Đình Ân, những thế hệ nhạc sĩ kế thừa luôn nặng lòng cùng nghệ thuật, muốn tiếp bước người xưa và gửi gắm chúng ta chút tình cỏ hoa.
Trường ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria
• Thơ – Hàn Mạc Tử
• Nhạc – Phạm Đức Huyến. Vũ Đình Ân
• Hợp xướng 4 giọng.
Gồm 10 Đoạn:
- Đoạn I: Ave Maria.
- Đoạn II: Song Lộc Triều Nguyên.
- Đoạn III: Đấng Tinh Truyền Thánh Vẹn.
- Đoạn IV: Bắc Đẩu Rạng Bình Minh.
- Đoạn V: Sứ Thần Thiên Chúa.
- Đoạn VI: Chuỗi Ngọc Vàng Kinh.
- Đoạn VII: Thơ Cầu Nguyện.
- Đoạn VIII: Hai Hàng Cây Bạch Lạp.
- Đoạn IX: Tấu Lạy Bà.
- Đoạn X: Phượng Trì – Thơ Tôi Bay.
Chú thích:
(1) “La Pureté de l’âme” là sáng tác duy nhất bằng Pháp văn và chót hết trong toàn bộ sự nghiệp thơ của Hàn Mạc Tử (1912-1940). Đây có thể được coi như một di chúc tinh thần của tác giả, được viết ra 8 ngày trước khi từ trần (11.11.1940) tại trại phong Qui Hòa, Qui Nhơn. Đã có nhiều bản dịch Việt ngữ của Trần Thanh Mại, Hoàng Trọng Miên, Hoàng Nghị và Phạm Đình Khiêm (1974).
Tháng 11.2010, nhân giỗ lần thứ 70 của Hàn Mạc Tử, nhà sách Đức Mẹ 38 Kỳ Đồng (Dòng Chúa Cứu Thế) có tổ chức thánh lễ – niệm hương cầu nguyện và phát hành tập”Như Hương Trầm Bay Lên” với nhiều bài viết có giá trị.
(2) Trong bài thơ “Đêm Xuân Cầu Nguyện”, Hàn Mạc Tử đã tự chọn cho mình một đường hướng sáng tác, đó là “làm thơ cầu nguyện” và khẳng định vai trò của một nhà thơ Công giáo.
(3) Thi Nhân Việt Nam, NXB Văn Học Hà Nội 1988.
(4) Thơ Hàn Mạc Tử, NXB Đông Phương 1942; NXB Tân Việt 1959.
(5) Chẳng hạn câu mở đầu bài thơ Ave Maria, “Như song lộc triều nguyên ơn phước cả” đã được suy diễn nhiều cách: Sóng biển dâng trào; như con nai khát tìm đến suối trong hoặc phúc lộc phù trợ…
(6) Tạp chí Trong Khuê Phòng số 96, trang 9, ngày 20.5.1939.
(7) Nhà Văn Hiện Đại, Q.3, trang 332.
(8) Trần Thanh Mại, Hoàng Trọng Miên, Chế Lan Viên, Bùi Tuân, Thái Văn Kiểm, Lê Tuyên, Lê Hữu Mục, Bùi Xuân bào, Võ Long Tê v.v.
(9) Kinh Tụng Sinh Nhựt được đăng trên tuần báo song ngữ Le Monde – Thế Giới số 10, Sài gon, Dec.1949. Phút Sau Cùng là một trong những trích đoạn do Trần văn Trạch hát.
(10) Buổi diễn này được tổ chức tại rạp hát của khách sạn Morin, Huế.
(11) Ngày 08.12.1970, trường ca Ave Maria của Hải Linh do ca đoàn nhà thờ Phanxicô hát (linh mục nhạc sĩ Duy Ân Mai chỉ huy và thực hiện) được xuất bản trên dĩa. Năm 1972, trường ca Ave Maria được Sai Gòn xuất bản; Một giờ hợp ca, Sàigon 1972.
______________________________________________
Cảm nhận về đêm ra mắt Trường Ca "Thánh Nữ Đồng Trinh Maria"
(bài viết của Maria Thủy Tiên)
Vào ngày 11/07- 17/07/2011 sắp tới khóa Ca Trưởng cấp I đợt II sẽ được tổ chức tại Trung Tâm Mục Vụ Tổng Giáo Phận Huế. Khóa Ca Trưởng lần đầu tiên được tổ chức tại Trung Tâm Mục Vụ Tổng Giáo Phận Huế từ ngày 10/01- 16/01/2011 vừa qua, đã khép lại với biết bao tâm tình tri ân cảm mến đến thầy Giuse Phạm Đức Huyến cùng với quý thầy cô Phụ Giáo.
Sắp đến khóa học Ca Trưởng đợt I lần II, nhưng chắc hẳn trong lòng mỗi học viên ở Huế và ngay cả quý thầy cô trong Ban Giảng Huấn vẫn còn dư âm về những kỷ niệm, những niềm vui và hạnh phúc khi đã thực hiện khóa Ca Trưởng đầu tiên trên vùng đất Thần Kinh này.
Trước khi giảng dạy Khóa Trưởng cấp I đợt II tại Tổng Giáo Phận Huế sắp tới, Giáo sư nhạc sĩ Giuse Phạm Đức Huyến đã cùng với Nhạc sĩ Vũ Đình Ân (một người học trò đã học lớp Sáng Tác và Ca Trưởng những năm 1981-1990) đã tổ chức ra mắt đêm Trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” tại Giảng đường Gioan Baotixita Phạm Minh Mẫn, Trung Tâm Mục Vụ Sài Gòn.
Với tất cả tình thương yêu và niềm ưu ái đặc biệt, thầy Huyến đã tạo điều kiện cho tôi đến Sài Gòn để tham dự đêm Trường Ca ca tụng Mẹ Maria đầy ý nghĩa này.
Chương trình ra mắt đêm Trường ca “Thánh nữ Đồng Trinh Maria” bắt đầu vào lúc 19h30, nhưng tôi đã cố ý đến trước hai tiếng đồng hồ để có dịp được tham quan và quan sát công việc chuẩn bị của mọi người như thế nào? Thật không ngờ!
Vừa bước vào hội trường, tôi đã bắt gặp ngay khung cảnh nhộn nhịp, tất bật của mọi người từ những anh lo âm thanh, quay phim chụp ảnh, những người lo đón tiếp, sắp xếp chỗ ngồi, tặng đĩa CD, phát sách.... và nhất là trên sân khấu các ca viên và nhạc công đang trong giờ cao điểm luyện tập. Đáng chú ý nhất vẫn là thầy Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân, có lẽ hai thầy đang trong tinh thần lo lắng và hồi hộp nhất.
Trong khi chờ đợi đến giờ trình tấu, tôi có cơ hội được gặp gỡ và trò chuyện cùng với chị Maria Goretti Phạm Thùy, con gái trưởng của thầy Huyến. Chị chia sẻ cùng tôi “Nhìn bố chị lo lắng và hồi hộp lắm! Bố đã dành rất nhiều tâm huyết cho chương trình tối nay. Bố chị làm việc với tinh thần rất cao và đầy trách nhiệm, cho nên mọi công việc bố chị làm các con và cách cháu trong gia đình đều ủng hộ hết mình”. Lắng nghe những lời chia sẻ của chị, tôi cảm nhận thầy Huyến không chỉ là một Giáo sư nhạc sĩ tài ba, có nhiều cống hiến cho nền Thánh Nhạc mà thầy còn làm gương sáng trong vai trò ở gia đình.
Nhìn chương trình được tổ chức với quy mô hoành tráng và chu đáo thế này. Tôi mới hỏi chị Thùy rằng: “ Suốt thời gian Thầy ở nước ngoài như vậy thì làm sao Thầy có thể trực tiếp luyện tập và chỉ huy dàn hợp xướng công phu như thế này?”. Chị Thùy đã không ngần ngại trả lời “Trong suốt mấy tháng luyện tập, anh Vũ Đình Ân đã phụ trách chỉ huy và cứ mỗi lần luyện tập là quay phim lại rồi gửi sang cho bố chị xem, có chỗ nào chưa đúng về tiết tấu hay ca từ...bố sẽ góp ý điều chỉnh lại cho hoàn thiện hơn”. Có thể vì lý do đó mà trước giờ trình diễn, Thầy hồi hộp và lo lắng hơn, thế nhưng trên khuôn mặt Thầy vẫn tỏ ra bình tĩnh, lạc quan, phó thác mọi sự trong tay Mẹ Maria La Vang.
Nghĩ đến chương trình sắp trình diễn, Thầy đã chia sẻ với tôi “ Con nhìn thấy đó, Thầy làm tất cả vì lòng yêu mến Mẹ Maria, yêu mến Giáo Hội và yêu mến Thánh nhạc”.
Nhìn vào hội trường lúc này, tôi cảm nghĩ biết bao nhiêu tâm huyết, công sức và vật chất Thầy đã đầu tư vào đêm Trường ca đầy ý nghĩa này, từ những bộ áo dài đồng phục dành cho nữ ca viên và áo quần veston dành cho nam ca viên đều được thầy Huyến quan tâm, trang bị cho họ.
Lúc này, đồng hồ trong hội trường đã điểm, đúng 19h30, cả hội trường chật ních người tham dự. Mặc dù cơn mưa chiều trên đường phố Sài Gòn kéo dài lâm râm nhưng đã không cản bước chân người tham dự, ngược lại nó khiến cho mỗi người gần lại nhau hơn như chính bầu khí trong hội trường này vậy.
Mở đầu chương trình, MC nhà thơ Lê Đình Bảng giới thiệu đến thành phần tham dự hôm nay có Đức Cha Phêrô Nguyễn Văn Đệ, GP Thái Bình, Đức Cha Giuse Vũ Văn Thiên, GP Hải Phòng, Đức Cha Phêrô Nguyễn Văn Khảm, phụ tá TGP Sài Gòn, cha Gioan Nguyễn Văn Minh, nguyên Tổng thư ký Ủy Ban Thánh Nhạc trước năm 1975, cha Phêrô Nguyễn Văn Hiền, PGĐ Trung Tâm, cha Rôcô Nguyễn Duy, tổng thư ký Uỷ ban Thánh Nhạc trực thuộc Hội Đồng Giám Mục Việt Nam và nhiều nhạc sĩ, các ca trưởng, quý nam nữ tu sĩ và thân hữu gần xa.
Mặc dù không đến được với đêm Trường Ca, Đức Cha Phaolô Nguyễn Văn Hòa, nguyên Chủ tịch Uỷ ban Thánh Nhạc, Đức Cha Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản - Chủ tịch Ủy ban Thánh Nhạc - và linh mục nhạc sĩ Kim Long đã gửi điện thư chúc mừng đến Thầy Giuse Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân.
Tiếp đến, nhà thơ Lê Đình Bảng đã ngược dòng lịch sử, cùng mọi người trong hội trường ôn lại những móc son của Trường ca Ave Maria hôm nay.
Bài thơ bất hủ “Ave Maria” của thi sĩ Hàn Mạc Tử sáng tác năm 1939, nằm trong tập thơ mới “Xuân như ý” đã làm rung động bao tâm hồn. Theo tác phẩm "Hàn Mạc Tử Anh Tôi" (Nhà xuất bản Văn Nghệ, Sàigòn, 1991), tác giả là ông Nguyễn Bá Tín, em trai nhà thơ, tiết lộ thì một biến cố bất ngờ đã ghi sâu trong suốt cuộc đời anh của ông. Trong một lần hai anh em tắm biển, anh ông sắp bị chết đuối! Từ biến cố này về sau, Hàn Mặc Tử rất sợ nước, ít khi tắm giặt! Và lúc trưởng thành, kỷ niệm sợ hãi thời niên thiếu này được diễn tả qua những dòng thơ bất hủ với hồn thơ nồng nàn tha thiết nguyện cầu trong thi phẩm "Ave Maria".
Năm 1942, nhà phê bình Vũ Ngọc Phan, trong bộ Nhà Văn Hiện Ðại, tập III, khi nhận định về Nhà Thơ Hàn Mạc Tử đã viết: "Hàn Mạc Tử có lẽ là người Việt Nam đầu tiên làm thơ ca ngợi Thánh Nữ Ðồng Trinh Maria và Chúa Giêsu. Ông ca tụng đạo Công Giáo với một giọng rất chân thành. Ðây là lần đầu tiên thi ca Việt Nam thấy được một nguồn cảm hứng mới. Tôi dám chắc rồi đây sẽ còn nhiều thi sĩ Việt Nam đi tìm nguồn cảm hứng trong đạo giáo và đưa thi ca Việt Nam vào con đường triết học."
Chính điều đó, đã có vài nhạc sĩ đồng cảm với những cung bậc thi ca của hồn thơ thi sĩ Hàn Mặc Tử. Theo tìm hiểu của nhà thơ Lê Đình Bảng thì cây đại thụ âm nhạc Lê Thương chuyển thể bài thơ này thành trường ca “Kinh Tụng Sinh Nhựt”. Ca sĩ Trần Văn Trạch và dàn nhạc Võ Đức Thu biểu diễn lần đầu tiên trước đông đảo công chúng tại rạp Nguyễn Văn Hảo (Sài Gòn). Sau đó những trích đoạn mang tên “Kinh Dâng Lên” do nhiều giọng ca tên tuổi của Sài Gòn thể hiện. Ngày 11.11.1956, trường ca “Ave Maria” do nhạc sĩ Lê Quang Nhạc phổ thơ với giọng hát của ca sĩ Bạch Yến trình bày tại Dạ hội Văn hóa, nhân kỷ niệm 16 năm mất của Hàn Mạc Tử. Noel năm 1967, trường ca “Ave Maria” 6 phần của nhạc sĩ Hải Linh do ca đoàn Hồn Nước hợp xướng 4 bè tại nhà hát Thống Nhất (Sài Gòn) gây tiếng vang lớn. Ngày 21.11.1971, nhân Đại hội Âm nhạc Công giáo do Hội đồng Giám mục miền Nam Việt Nam tổ chức, ca đoàn Hồn Nước đã biểu diễn thành công lần thứ 2 trường ca này.
Và để kế thừa, tiếp bước các bậc thầy của mình, hơn 70 năm sau, bài thơ “Ave Maria” của Hàn Mạc Tử được hai nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và Vũ Đình Ân chuyển thể thành Trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” với một sắc thái mới. Hơn hai năm thai nghén, từ 2008, hai nhạc sĩ tuy ở xa nhau nửa vòng trái đất nhưng đã cùng nhau viết hợp xướng trên phần đệm pianô, có dàn nhạc giao hưởng mang tính cách quy mô hơn. Giáo sư Phạm Đức Huyến năm nào cũng về Việt Nam và đã có nhiều tác phẩm viết chung với nhạc sĩ Vũ Đình Ân, người học trò cũ của Thầy. Cả hai thầy trò đã phối hợp nhịp nhàng, ăn khớp với nhau để cho hoàn chỉnh ca từ lẫn cung giọng, với mục đích giới thiệu bằng âm nhạc một tác phẩm bất hủ của thi ca Công giáo ngợi ca Mẹ Maria.
Đúng vào tối ngày 04/07/2011, tác phẩm trường ca “Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” được ra mắt lần đầu tiên tại hội trường Gioan Baotixita, Trung tâm Mục vụ giáo phận TP.HCM. Ðối với thầy Huyến, đây là một biến cố quan trọng trên bước đường phục vụ Chúa qua Thánh Nhạc liên tục trong gần 40 năm, qua các lớp Huấn Luyện Ca Trưởng và các lớp Sáng Tác.
Tác phẩm Trường ca được thực hiện một cách quy mô với dàn nhạc gồm 30 nhạc công trình diễn thành thạo nhiều loại nhạc cụ phong phú, hiện đại, cùng hòa tấu với dàn hợp xướng 4 bè, gồm 120 ca viên đến từ ca đoàn Thiên Thanh (giáo xứ Vườn Xoài hạt Tân Định), Cecilia (giáo xứ Thạch Đà, hạt Xóm Mới), Thánh Linh (giáo xứ Tân Thành hạt Tân Sơn Nhì), ca đoàn giáo xứ Phú Bình (hạt Phú Thọ)... kết hợp với học viên các lớp ca trưởng năm 1, năm 2, năm 3 tại dòng Chúa Cứu Thế (38 Kỳ Đồng Q.3) và hai giọng ca đảm trách phần lĩnh xướng là Trần Ngọc và Tâm Linh.
Dàn hợp xướng dưới sự chỉ huy luân phiên của hai thầy trò, đã khiến cho cả hội trường chìm sâu trong lời cầu nguyện qua 10 đoạn của Trường Ca, với các chủ đề: Ave Maria, Song lộc triều nguyên, Đầng tinh tuyền thánh vẹn, Bắc Đẩu rạng bình minh, Sứ thần Thiên Chúa, Chuỗi ngọc vàng kinh, Thơ cầu nguyện, Hai hàng cây bạch lạp, Tấu lạy Bà, Phượng trì - Thơ tôi bay.
Trước mỗi phân đoạn, nhà thơ Lê Đình Bảng đã dừng lại ít phút để dẫn mọi người đi vào nội dung của tác phẩm bằng những nhận định sâu sắc, ý nghĩa.
Tôi chợt thấy, nay thầy Huyến đã bước qua tuổi “Thất thập cổ lai hy”, nhưng vẫn trẻ trung, phong thái thanh thoát, nhẹ nhàng, yêu đời. Trước lúc kết thúc phần chỉ huy hợp xướng của mình, Thầy khiêm tốn chia sẻ tâm tình của mình trong niềm xúc động đến nghẹn ngào, Thầy tri ân đến Qúy Đức Cha, quý linh mục nhạc sĩ, quý tu sĩ, cộng đoàn dòng tu, các nhạc sĩ, ca trưởng, những người bạn cùng các học trò… trong nước cũng như ngoài nước đã vì yêu mến Mẹ Maria, yêu mến Giáo Hội và nhất là yêu mến Giáo sư, nhạc sĩ Phạm Đức Huyến, nhạc sĩ Vũ Đình Ân trong đêm ra mắt “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” này. Những bó hoa tươi thắm, chứa đựng bao lòng yêu mến từ những người dự được trao tặng đến Thầy và nhạc sĩ Vũ Đình Ân.
Đây quả thật là một đóng góp của giáo sư nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân một cách thiết thực cho nền âm nhạc Công giáo trong việc Ca tụng Mẹ Maria. Đêm ra mắt “Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” kết thúc trong niềm vui mừng dạt dào cảm xúc của người dự, dường như mọi người đã cùng với hai thầy trò của Thầy Huyến vừa bước vào một giờ cầu nguyện sốt sắng với Mẹ Maria và cùng sống lại hồn thơ của thi sĩ Hàn Mặc Tử.
Tôi cũng như mọi người ra về với một tâm hồn dạt dào cảm xúc, bởi những con người nghệ sĩ, nhạy bén trước những lời thơ ý nhạc. Nhà thơ Chế Lan Viên đã nói quả quyết: “Tôi xin hứa hẹn với các người rằng, mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia sẽ biến tan đi, và còn lại của cái thời kỳ này, chút gì đáng kể đó là Hàn Mạc Tử”.
Giờ đây, trong tâm hồn tôi vẫn còn vang vọng lời ca:
“MARIA! Linh hồn tôi ớn lạnh.
Run như run thần tử thấy long nhan,
Run như run hơi thở chạm tơ vàng...
Nhưng lòng vẫn thấm nhuần ơn trìu mến...”
_______________________________________
Tôi tham dự đêm Trường Ca "Thánh Nữ Đồng Trinh Maria"
(bài viết của Maria Vũ Loan)
Tối ngày 04/7/2011, dù trời mưa lâm râm nhưng vẫn có nhiều người đến Trung Tâm Mục Vụ Sài Gòn để tham dự “Đêm biểu diễn Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria” do Giáo sư – Nhạc sĩ Phạm Đức Huyến và nhạc sĩ Vũ Đình Ân hân hạnh giới thiệu.
Vừa bước vào hội trường, người được mời tham dự đều nhận được món quà là một đĩa CD trình bày tác phẩm với hợp xướng 4 giọng & phần đệm Piano do ca đoàn Thiên Thanh thực hiện, làm người dự thấy vui vì có thể mang về cho người thân cùng thưởng thức tác phẩm âm nhạc ca ngợi vẻ đẹp thánh thiện tuyệt vời của Đức Maria.
Trước khi chương trình bắt đầu, MC – Nhà thơ Lê Đình Bảng đã nói sơ qua tác phẩm mới này. Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria là bài thơ của Hàn Mạc Tử được hai nhạc sĩ nói trên phổ nhạc và đây là lần đầu tiên được ra mắt tại Sài Gòn. Sau đó MC giới thiệu đến tham dự hôm nay có Đức Cha Pet. Nguyễn Văn Đệ, GP Thái Bình, Đức Cha Pet. Vũ Văn Thiên, GP Hải Phòng, Đức Cha Pet. Nguyễn Văn Khảm, phụ tá TGP Sài Gòn, cha Gioan Nguyễn Văn Minh, nguyên Tổng thư ký Ủy Ban Thánh Nhạc trước năm 1975, cha Pet Nguyễn Văn Hiền, PGĐ Trung Tâm, cha Rôcô Nguyễn Duy, trưởng Ban Thánh Nhạc GP và nhiều quan khách, các ca trưởng, quí tu sĩ và thân hữu.
Diễn tả Trường Ca Thánh Nữ Đồng Trinh Maria có dàn hợp xướng bốn bè với 120 ca viên của ca đoàn Thiên Thanh (gx Vườn Xoài), ca đoàn Cécilia (gx Thạch Đà), ca đoàn Thánh Linh (gx Tân Thành) và ca đoàn giáo xứ Phú Bình. Đặc biệt là nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh với 30 nhạc công, sử dụng thành thạo 14 loại nhạc cụ, tất cả đã phục vụ nhiệt tình cho đêm công diễn này sau bốn tháng tập luyện.
Dàn hợp xướng dẫn đưa người dự qua mười đoạn của tác phẩm:
Đoạn I: Ave Maria
Đoạn II: Song Lộc Triều Nguyên
Đoạn III: Đấng Tinh Tuyền Thánh Vẹn
Đoạn IV: Bắc Đẩu Rạng Bình Minh
Đoạn V: Sứ Thần Thiên Chúa
Đoạn VI: Chuỗi Ngọc Vàng Kinh
Đoạn VII: Thơ Cầu Nguyện
Đoạn VIII: Hai Hàng Cây Bạch Lạp
Đoạn IX: Tấu Lạy Bà
Đoạn X: Phượng Trì – Thơ Tôi bay
Hai giọng ca đảm trách phần lĩnh xướng là Trần Ngọc và Tâm Linh, vẻ trẻ trung của nam thanh nữ tú và giọng hát cao vút, khỏe mạnh như làm cho vẻ đẹp của tác phẩm được sắc nét thêm. Trước một số phân đoạn, MC- nhà thơ Lê Đình Bảng đã dẫn giải người dự vào nội dung tác phẩm.
Từ bài thơ Ave Maria được thi sĩ Hàn Mạc Tử sáng tác năm 1939, GS - NS Phạm Đức Huyến và NS Vũ Đình Ân chuyển thể thành trường ca với một sắc thái mới, được ấp ủ từ năm 2008. Hai nhạc sĩ cùng nhau viết hợp xướng trên phần đệm piano, có dàn nhạc giao hưởng, mang tính cách qui mô hơn nhằm giới thiệu bằng âm nhạc một tác phẩm bất hủ của thi ca Công giáo, ca ngợi Đức Maria. (trước đây nhạc sĩ Lê Thương, nhạc sĩ Lê Quang Nhạc, nhạc sĩ Hải Linh cũng chuyển thể bài thơ Ave Maria thành trường ca).
Trước đoạn IV, GS– NS Phạm Đức Huyến đã chia sẻ tâm tình của ông, một tâm tình xúc động khi nhìn thấy hội trường kín người đến tham dự, những bầu bạn của ngày xưa, các học trò ở Châu Âu, ở Hoa Kỳ cũng có mặt; rồi hoa, lời chúc mừng của linh mục - nhạc sĩ Kim Long, của Đức Cha Nguyễn Văn Hòa…
Ai đã từng đọc, cảm nhận đỉnh cao cái hay của thơ Hàn Mạc Tử thì dễ dâng trào cảm xúc khi những vần thơ ấy biến thành những giai điệu, trầm bổng mà ngợi ca một người phụ nữ được Thiên Chúa mặc cho vẻ đẹp thánh thiện, rạng ngời mà trăng sao, tinh tú vốn lộng lẫy trong vũ trụ tối tăm cũng không sánh bằng.
Mười phân đoạn chấm dứt trong tiếng vỗ tay vang dội. Hoa không nói hết vẻ tươi thắm trên khuôn mặt của hai tác giả, lời cảm ơn của vị đại diện cho người tham dự nói bao nhiêu cũng không tràn đầy.
Lời chào hỏi, những cái bắt tay tạm biệt làm mọi người như ấm lại vì bên ngoài trời lại bắt đầu mưa to.
Ban đêm, những xe tải có đến 18 bánh đi vội vã trên các con đường Sài Gòn đang trơn trượt dưới cơn mưa Nhưng đêm nay, nhiều người từ Trung Tâm Mục Vụ rẽ ra những con đường khác nhau nhưng lòng ai cũng ấm lại vì những giai điệu ca tụng Đức Maria như còn đọng lại trong lòng.