Tiến sĩ George Weigel là thành viên cao cấp của Trung tâm Đạo đức và Chính sách Công cộng Washington, và là người viết tiểu sử Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II. Ông vừa có bài viết nhan đề “Just War, Just Peace, and Ukraine”, nghĩa là “Chiến tranh chính nghĩa, hòa bình công chính và Ukraine”. Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Carl von Clausewitz là nhà lý luận quân sự người Phổ sống ở thế kỷ 19 có kiệt tác “Bàn về chiến tranh” vẫn còn được nghiên cứu cho đến ngày nay. Nhưng ông thường không được coi là nguồn tri thức cho các triết gia đạo đức và các nhà thần học luân lý. Điều đó thật không may. Tuyên bố cơ bản của Clausewitz, rằng chiến tranh là sự mở rộng của chính trị bằng các phương tiện khác, trên thực tế là một tuyên bố đạo đức. Tại sao? Bởi vì nếu chiến tranh không phải là chính trị bằng các phương tiện khác—nếu việc sử dụng lực lượng vũ trang không nhằm mục đích khôi phục hoặc thiết lập hòa bình, tự do, công lý và trật tự—thì chiến tranh chỉ là cướp bóc và tàn sát.
Tôi đã cố gắng đưa ra quan điểm này trong hơn 35 năm, kể từ lần đầu tiên tôi lập luận rằng, bên cạnh các nguyên tắc cổ điển ius ad bellum (quyết định chiến tranh) và ius in bello (tiến hành chiến tranh), lý thuyết chiến tranh chính nghĩa của Công Giáo truyền thống, được hiểu như một thành phần của lý thuyết quan hệ quốc tế Công Giáo cổ điển, cũng hàm chứa ngầm một ius ad pacem, tức là quyền được an hưởng thái bình: đó là nghĩa vụ xây dựng một nền hòa bình công chính sau chiến tranh. Tôi nghĩ rằng Clauswitz sẽ đồng ý - mặc dù ông ấy là một người Phổ. Cố nhiên, ông ấy sẽ có những ý tưởng khá khác so với Thánh Augustinô và Thánh Aquinas về hòa bình được tìm kiếm như là kết quả của chiến tranh. Dù thế nào đi chăng nữa, tôi vẫn cho rằng nghĩa vụ tái lập hòa bình liên kết các nguyên tắc chiến tranh chính nghĩa cổ điển của Công Giáo - về việc sử dụng lực lượng vũ trang tương xứng và phù hợp - với khái niệm của Clausewitz về chiến tranh như một hoạt động chính trị, chứ không đơn thuần là một hoạt động quân sự.
Tuy nhiên, ý tưởng về một nghĩa vụ tái lập hòa bình gắn liền với truyền thống chiến tranh chính nghĩa không nổi bật trong tư duy chiến tranh chính nghĩa của Công Giáo đương đại. Tại sao? Một phần, bởi vì nhiều nhà tư tưởng chiến tranh chính nghĩa Công Giáo chấp nhận quan điểm cho rằng truyền thống chiến tranh chính nghĩa bắt đầu bằng một “giả định chống lại chiến tranh”. Nhưng đó là đưa tiền đề của chủ nghĩa hòa bình vào lối suy nghĩ về chiến tranh chính nghĩa và bước đi đầu tiên sai lầm đó chắc chắn dẫn đến quan niệm sai lầm không kém rằng các nguyên tắc chiến tranh chính nghĩa là một loại danh sách kiểm tra mà các nhà đạo đức đề xuất cho các chính khách (tức là nếu có thể đánh dấu vào tất cả các ô thì bạn có thể tham chiến). Điều đó biến truyền thống chiến tranh chính nghĩa thành một bức tranh biếm họa về chính nó. Bởi vì truyền thống chiến tranh chính nghĩa và các nguyên tắc của nó là một khuôn khổ để suy tư về mặt luân lý về sự hợp tác giữa các nhà đạo đức và các quan chức chịu trách nhiệm bảo vệ thiện ích chung. Nói cách khác, những nguyên tắc đó không phải là một tập hợp các nhượng bộ mà các nhà lãnh đạo tôn giáo và các nhà lý luận đạo đức yêu cầu các chính khách phải cúi đầu, và không phải nhằm hạn chế việc phân tích chiến tranh chính nghĩa thành một sự đầu hàng có xu hướng kết thúc cuộc thảo luận trước khi nó đạt được hòa bình được tìm kiếm.
Vấn đề này lại trở nên cấp bách vì cuộc chiến của Nga ở Ukraine.
Có một cái gì đó giống như “giả định chống lại chiến tranh” dường như đang cung cấp thông tin cho lập luận, đang hiện diện một cách không vui trong một số giới Công Giáo, là những người cho rằng con đường hướng tới hòa bình ở Ukraine sẽ phải đi qua một “cuộc đối thoại” giữa Nga và Ukraine: một cuộc đối thoại giữa chính trị và đạo đức, giữa các bên đối xứng, cả hai đều có mục tiêu chiến tranh có thể biện minh được về mặt đạo đức. Tuy nhiên, điều đó rõ ràng là sai.
Theo một người có thẩm quyền không kém gì Vladimir Putin, cuộc chiến của Nga là một cuộc chiến tranh chinh phục thuộc địa kiểu mới với ẩn ý diệt chủng: Ukraine không phải là một quốc gia thực sự; Ukraine không có yêu sách hợp pháp về chủ quyền quốc gia; Ukraine được điều hành bởi Đức quốc xã với ý định tiêu diệt Nga theo lệnh của phương Tây. Đây đều là những lời dối trá, được tuyên truyền không ngừng nghỉ của Nga trên toàn thế giới và được củng cố bằng những tuyên bố báng bổ xúc phạm Thiên Chúa của Thượng phụ Chính thống giáo Nga ở Mạc Tư Khoa và Toàn Nga, Kirill (một đặc vụ KGB ở Geneva khi còn là một linh mục trẻ). Nhưng những lời dối trá ấy đã có ảnh hưởng ở phương Tây, nhất là ở Ý.
Một cuộc thảo luận về sách ngày 4 tháng 7 ở Rôma, được tài trợ bởi Cộng đồng Sant'Egidio, dường như rơi vào cái bẫy đối xứng này. Tôi ngưỡng mộ nhiều nỗ lực của cộng đồng Sant'Egidio trong việc phục vụ người nghèo ở Rôma và tôi biết ơn công việc tuyệt vời của cộng đồng trong việc tạo ra một đền thờ cho các vị tử đạo thời hiện đại tại Vương cung thánh đường Thánh Bartolomeo trên đảo Tiber của Rôma. Nhưng khi các diễn giả tại sự kiện Sant'Egidio ngày 4 tháng 7 nói về sự phức tạp của lịch sử và nhu cầu vượt ra ngoài các giải pháp đơn giản cho các cuộc xung đột, các câu hỏi đã nảy sinh về chiều sâu trí tuệ được thể hiện, những trò lố bịch đó chỉ là những lời nói sáo rỗng. Và khi một diễn giả nhấn mạnh rằng mọi cuộc chiến đều khiến thế giới trở nên tồi tệ hơn so với trước đây, tôi tự hỏi liệu có ai có mặt ở đó, khi nhớ đến nghĩa trang quân đội Mỹ ở Nettuno bên cạnh, đã nghĩ rằng nước Ý sẽ tồi tệ hơn sau khi được quân Đồng minh giải phóng trong Thế chiến thứ hai.
Khái niệm về chính trị thế giới của Sant'Egidio, như được trình bày vào ngày 4 tháng 7, ít liên quan đến lý thuyết quan hệ quốc tế Công Giáo cổ điển và truyền thống chiến tranh chính nghĩa. Và điều đó đáng chú ý, vì Sant'Egidio dường như đã đảm nhận vai trò lãnh đạo sứ mệnh hòa bình Ukraine do Đức Thánh Cha Phanxicô thúc đẩy, bỏ lại Phủ Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh trong vai trò cấp dưới.
Source:First Things